Sáng kiến kinh nghiệm Dạy học phát triển năng lực học sinh thông qua hoạt động tự làm mô hình khi tìm hiểu kiến thức “Cấu trúc tế bào” - Sinh học 10 THPT

pdf 51 trang sk10 14/07/2024 1190
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Sáng kiến kinh nghiệm Dạy học phát triển năng lực học sinh thông qua hoạt động tự làm mô hình khi tìm hiểu kiến thức “Cấu trúc tế bào” - Sinh học 10 THPT", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên.

Tóm tắt nội dung tài liệu: Sáng kiến kinh nghiệm Dạy học phát triển năng lực học sinh thông qua hoạt động tự làm mô hình khi tìm hiểu kiến thức “Cấu trúc tế bào” - Sinh học 10 THPT

Sáng kiến kinh nghiệm Dạy học phát triển năng lực học sinh thông qua hoạt động tự làm mô hình khi tìm hiểu kiến thức “Cấu trúc tế bào” - Sinh học 10 THPT
 SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN 
 TRƯỜNG THPT ANH SƠN I 
 ---o0o--- 
 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 
 TÊN ĐỀ TÀI: 
DẠY HỌC PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH THÔNG QUA 
 HOẠT ĐỘNG TỰ LÀM MÔ HÌNH KHI TÌM HIỂU 
 KIẾN THỨC “CẤU TRÚC TẾ BÀO” 
 Sinh học 10 THPT 
 Lĩnh vực: SINH HỌC 
 NHÓM TÁC GIẢ: 
 1. Nguyễn Thị Thu Hà 
 2. Phan Thị Phát 
 3. Lương Thị Vy 
 Tổ bộ môn: Khoa học tự nhiên 
 Anh Sơn, tháng 4 năm 2022 
 DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT 
TT Thông tin đầy đủ Chữ viết tắt 
 1. Giáo dục đào tạo GDĐT 
 2. Phương pháp dạy học PPDH 
 3. Hoạt động HĐ 
 4. Dạy học DH 
 5. Năng lực NL 
 6. Kiểm tra đánh giá KTĐG 
 7. Phiếu học tập PHT 
 8. Giáo viên GV 
 9. Học sinh HS 
 10. Trung học phổ thông THPT 
 11. Thực nghiệm TN 
 12. Đối chứng ĐC 
 2 
 2. Mục đích của sáng kiến kinh nghiệm 
 Trên cơ sở các kết quả nghiên cứu về mặt lý luận và thực tiễn, đề xuất một 
số kinh nghiệm thiết kế và tổ chức các hoạt động học tập cho học sinh bằng 
phương pháp tự làm mô hình khi tìm hiểu chủ đề “Cấu trúc tế bào” Sinh học 10 
THPT, nhằm góp phần nâng cao chất lượng giáo dục tại các nhà trường. 
3. Nhiệm vụ nghiên cứu 
 Nghiên cứu cơ sở lý luận về phương pháp sử dụng mô hình, các hình thức tổ 
chức và quy trình vận dụng phương pháp sử dụng mô hình trong dạy học Sinh học 
trường THPT. 
 Khảo sát, nghiên cứu, đánh giá về thực trạng vận dụng phương pháp sử dụng 
mô hình nhằm phát triển năng lực sáng tạo cho học sinh trong môn Sinh học ở các 
trường THPT trên địa bàn huyện Anh Sơn. Từ đó đề xuất một số giải pháp thực 
hiện. 
 Phân tích cấu trúc nội dung chủ đề “Cấu trúc tế bào” Sinh học 10, đề xuất 
những nội dung có thể vận dụng phương pháp sử dụng mô hình. 
 Thiết kế các hoạt động học tập theo phương pháp hướng dẫn học sinh tự làm 
mô hình trong chủ đề “Cấu trúc tế bào”. 
 Thực nghiệm sư phạm trong dạy học chủ đề “Cấu trúc tế bào” Sinh học 10, 
để kiểm chứng giả thuyết hiệu quả của đề tài và có thể áp dụng dạy học môn sinh 
học ở trường THPT. 
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 
 4.1. Đối tượng nghiên cứu 
 - Phương pháp dạy học tổ chức học sinh học tập thông qua hoạt động tự làm 
mô hình khi tìm hiểu chủ đề “Cấu trúc tế bào” Sinh học 10. 
 4.2. Phạm vi nghiên cứu 
 - Nội dung: Nghiên cứu các hoạt động học tập, tổ chức cho học tự làm mô 
hình khi tìm hiểu kiến thức chủ đề “Cấu trúc tế bào” Sinh học 10. 
 - Không gian nghiên cứu: Đề tài được triển khai nghiên cứu cho học sinh 
khối 10 tại các trường THPT trong huyện Anh Sơn, tỉnh Nghệ An. 
 - Thời gian nghiên cứu: Nghiên cứu áp dụng cho học sinh khối 10 tại đơn vị 
công tác trong 2 năm học 2020 -2021 và 2021 – 2022. 
5. Phương pháp nghiên cứu 
 5.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lí thuyết. 
 4 
 PHẦN II. NỘI DUNG 
I. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI 
 1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu 
 1.1. Tình hình nghiên cứu phương pháp dạy học bằng mô hình trên thế 
giới. 
 Ý tưởng về mô hình hóa trong dạy học được đề xuất bởi Aristodes C.Barreto 
từ rất sớm. Phương pháp mô hình hóa ra đời dựa trên những thành tựu về khoa học 
tâm lý, khoa học giáo dục, toán học, logic học và dựa trên kĩ thuật hiện đại. 
 Bồi dưỡng cho học sinh năng lực phát hiện, đặt và giải quyết vấn đề là mục 
tiêu của phương pháp mô hình nói riêng và phương pháp dạy học tích cực nói 
chung. 
 Trên thế giới, phương pháp dạy học tích cực có mầm mống từ cuối thế kỉ 
XIX, đầu thế kỉ XX, đặc biệt phát triển mạnh mẽ trong những năm 50, 60 trong 
giáo dục Liên Xô (cũ) và các nước XHCN. Nhưng những tư tưởng trong giai đoạn 
này vẫn được xem như triết lý chứ chưa tạo ra sức mạnh về công nghệ trong dạy 
học. Sự chuyển hóa từ phương pháp khoa học sang phương pháp dạy học thông 
qua xử lý sư phạm nhằm phát triển năng lực sáng tạo, năng lực giải quyết vấn đề 
mới thực sự tạo sự đổi mới trong giáo dục. Phương pháp mô hình hóa cũng ngày 
càng phát triển và giữ vị trí quan trọng trong dạy học. 
 Phương pháp mô hình là phương pháp có trình độ cao về tính khái quát cho 
nên việc vận dụng đòi hỏi học sinh và giáo viên phải có vốn hiểu biết nhất định 
liên quan. Khi bàn về những khó khăn khi áp dụng mô hình hóa. V.G- Razumovxki 
đã nhận định “Ở giai đoạn xây dựng mô hình, vì việc tìm ra những đối tượng trừu 
tượng thích hợp có thể thay thế cho sự vật, quá trình, hiện tượng nghiên cứu là rất 
khó, nên thông thường thì học sinh không tự làm được việc đó, tính tự lực của họ 
trong giai đoạn này bị hạn chế”. 
 Kaiser Messmer nêu hai hướng khai thác mô hình. Thứ nhất, sử dụng mô 
hình để hiểu và giải quyết các vấn đề thực tiễn như một phương tiện để dạy học ở 
trường phổ thông. Thứ hai, mô hình được dùng để phục vụ mục đích nghiên cứu 
khoa học. 
 Vào những năm 2000, nhiều tác giả đã tập trung nghiên cứu, khai thác mô 
hình theo hướng thứ nhất. Barbosa đưa ra kết luận, mô hình hóa đóng vào vai trò 
quan trọng trong dạy học là môi trường để học sinh tìm hiểu, khám phá kiến thức. 
 1.2. Tình hình nghiên cứu phương pháp dạy học bằng mô hình ở Việt 
Nam 
 Ở Việt Nam, phương pháp dạy học bằng mô hình vẫn còn khá mới mẻ đối 
với giáo viên. Chưa có nhiều công trình nghiên cứu về việc vận dụng phương 
pháp này trong dạy học ở trường phổ thông. 
 6 
 kiến thức học sinh lĩnh hội được từ loại mô hình này thường là những tính chất bên 
ngoài của hiện tượng, đối tượng thực. 
 2.2.2. Mô hình ký tưởng (mô hình lý thuyết) 
 Là những mô hình trừu tượng mà trên đó người ta chỉ áp dụng các thao tác 
tư duy lý thuyết, các phần tử của mô hình và đối tượng thật có bản chất sinh học 
hoàn toàn khác nhau nhưng chúng hoạt động theo những quy luật giống nhau. 
 2.3. Vai trò của phương pháp mô hình hóa trong dạy học sinh học 
 Trong dạy học nói chung và dạy học bộ môn Sinh học nói riêng, để nâng cao 
chất lượng dạy học, chúng ta có thể sử dụng kết hợp nhiều hình thức tổ chức, nhiều 
phương pháp dạy học khác nhau. Trong đó, phương pháp dạy học bằng mô hình 
học sinh tự làm giúp phát triển các phẩm chất và năng lực cho học sinh: 
 * Phẩm chất: Theo định hướng mới, chương trình giáo dục phổ thông hình 
thành và phát triển cho học sinh những phẩm chất chủ yếu sau: yêu nước, nhân ái, 
chăm chỉ, trung thực, trách nhiệm. 
 Trong đó, khi sử dụng phương pháp mô hình hóa, cụ thể là sử dụng mô hình 
học sinh tự làm có thể giúp học sinh: 
 Yêu nước: Thông qua tìm hiểu về thế giới sống, bồi đắp thêm tình yêu thiên 
 nhiên, bảo vệ cảnh quan, bảo vệ môi trường. 
 Nhân ái: Thông qua hoạt động làm việc nhóm, học sinh học cách cảm thông, 
 chia sẻ, tôn trọng sự khác biệt, biết lắng nghe và tôn trọng ý kiến của người khác. 
 Chăm chỉ: Để hoàn thành nhiệm vụ được giao, yêu cầu HS phải tìm tòi, 
 nghiên cứu tài liệu, tìm giải pháp; từ đó có ý thức đánh giá điểm mạnh, điểm yếu 
 của bản thân, thuận lợi, khó khăn trong học tập để xây dựng kế hoạch học tập; Tích 
 cực tìm tòi và sáng tạo trong học tập; có ý chí vượt qua khó khăn để đạt kết quả tốt 
 trong học tập. 
 Trung thực: Học sinh học được tính trung thực trong quá trình làm việc và 
 báo cáo kết quả, qua sự đánh giá khách quan của giáo viên và các học sinh khác. 
 Trách nhiệm: Thông qua việc thực hiện các nhiệm vụ được giao, học sinh 
thể hiện sự trách nhiệm đối với bản thân, với công việc và chịu trách nhiệm với tập 
thể (nhóm, lớp) 
 * Năng lực: Khi sử dụng phương pháp mô hình hóa trong dạy học Sinh học 
giúp hình thành và phát triển ở học sinh các năng lực chung và các năng lực đặc 
thù bao gồm: 
 Năng lực tự chủ và tự học: Để hoàn thành nhiệm vụ học tập theo phương 
 pháp này, HS cần tự lực xây dựng kế hoạch nhóm, kế hoạch cá nhân, tích cực tìm 
 tòi; làm chủ cảm xúc khi làm việc chung, khi trình bày sản phẩm trước tập thể 
 Năng lực giao tiếp và hợp tác: Trong quá trình hoạt động nhóm, học sinh 
 8 
 thác khả năng sáng tạo của học sinh để xây dựng các mô hình mô phỏng cấu trúc, 
quá trình Sinh học; từ đó tổ chức hoạt động dạy học phù hợp nhằm đảm bảo mục 
tiêu dạy học. 
 Học sinh THPT có tư duy sáng tạo phong phú, có tính độc lập cao, có thể sử 
dụng thành thạo các công cụ (các phần mềm, internet...) và biết tìm kiếm tài liệu để 
thực hiện nhiệm vụ. Mặt khác, ở độ tuổi này, các em có tính hiếu kì, và đam mê 
tìm tòi khám phá và thể hiện mình. Đặc điểm này là điều kiện rất thuận lợi để áp 
dụng hình thức tổ chức sử dụng mô hình tự làm vào giảng dạy Sinh học ở trường 
THPT nhằm phát triển các năng lực cho học sinh. 
 2.4.2. Cơ sở của việc vận dụng tổ chức dạy học phát triển năng lực học sinh 
thông qua hoạt động tự làm mô hình khi tìm hiểu kiến thức “Cấu trúc tế bào”- 
Sinh học 10 THPT” 
 Sinh học 10 nghiên cứu sự sống ở cấp độ tế bào; bao gồm các kiến thức 
khoa học về thành phần hóa học của tế bào, thành phần cấu tạo tế bào, các quá 
trình sinh lí xảy ra trong tế bào Trong đó, chủ đề “Cấu trúc tế bào” chủ yếu 
nghiên cứu các thành phần cấu tạo tế bào nhân sơ và nhân thực, cấu tạo và chức 
năng các bào quan bên trong tế bào nhân thực. Chủ đề này rất thuận lợi và phù hợp 
để áp dụng phương pháp tổ chức học sinh tự làm mô hình để tìm hiểu kiến thức, 
đồng thời thông qua đó giúp học sinh phát triển các năng lực chung và năng lực 
đặc thù Sinh học. 
 Học sinh lớp 10 là những học sinh đầu cấp THPT, các em đã có sự phát triển 
nhất định về khả năng học tập, tìm tòi, sáng tạo; cùng với các kiến thức nền tảng từ 
các môn khoa học khác, các em hoàn toàn có khả năng hoàn thành các nhiệm vụ 
học tập mà giáo viên giao phó. 
3. Cơ sở thực tiễn của đề tài 
 3.1. Thực trạng dạy học định hướng phát triển năng lực và dạy 
học bằng mô hình ở các trường trung học phổ thông trên địa bàn các 
huyện miền Tây Nghệ An 
 Để tìm hiểu thực trạng tiếp cận phương pháp dạy học và đánh giá kết quả 
học sinh định hướng phát triển năng lực theo tinh thần chỉ đạo của của Bộ GD&ĐT 
chuẩn bị cho chương trình GDPT mới sẽ bắt đầu áp dụng từ năm học 2022-2023. 
Chúng tôi đã tìm hiểu thực trạng hiểu biết và sử dụng các phương pháp và hình 
thức tổ chức dạy học mới trong giảng dạy chương trình Sinh học ở các trường 
THPT Anh Sơn 1,2,3 và các trường THPT trên địa bàn các huyện miền Tây Nghệ 
An. 
 Hoạt động điều tra được tiến hành bằng cách xây dựng phiếu điều tra theo 
biểu mẫu trên Google Forms để thực hiện khảo sát đối với 50 giáo viên dạy Sinh 
học. Kết quả cụ thể như sau: 
 10 

File đính kèm:

  • pdfsang_kien_kinh_nghiem_day_hoc_phat_trien_nang_luc_hoc_sinh_t.pdf