Sáng kiến kinh nghiệm Hướng dẫn học sinh tự học môn Địa lí lớp 10 trong giai đoạn phòng chống Covid - 19 trên địa bàn tỉnh Nghệ An

 SỞ GD & ĐT NGHỆ AN
TRƢỜNG THPT NGHI LỘC 3, HUỲNH THƯC KHÁNG
 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
 ĐỀ TÀI
 HƢỚNG DẪN HỌC SINH TỰ HỌC MƠN ĐỊA LÍ LỚP 10 
 TRONG GIAI ĐOẠN PHÕNG CHỐNG COVID 19 TRÊN 
 ĐỊA BÀN TỈNH NGHỆ AN
 LĨNH VỰC: ĐỊA LÝ
 Lê Thị Thúy Hồng - THPT Nghi Lộc 3 
 Họ và tên: Hồng Thị Hạnh Đào - THPT Nghi Lộc 3
 Vũ Thị Lê - THPT Huỳnh Thúc Kháng
 Tổ chuyên mơn: Khoa học xã hội
 Địa chỉ Email: Hongltt.nl3@nghean.edu.vn
 Số ĐT: 0915226636
 NĂM – 2022 II- CƠ SỞ THỰC TIỄN ...........................................................................................7
1. Thực trạng dạy học theo hƣớng rèn luyện năng lực tự học cho ngƣời học ở các 
trƣờng THPT.............................................................................................................7
2. Thực trạng dạy học Địa lý ở trƣờng THPT ...........................................................9
2.1. Khái quát chung..................................................................................................9
2.2. Đặc điểm, cấu trúc nội dung mơn Địa lí 10.....................................................10
CHƢƠNG II: CÁC GIẢI PHÁP THỰC HIỆN .................................................10
I- SỬ DỤNG LINH HOẠT CÁC PHƢƠNG PHÁP HỌC TẬP MƠN ĐỊA LÍ 
THPT THEO HÌNH THỨC TRỰC TUYẾN TRÊN LỚP......................................10
1. Sử dụng sơ đồ, lƣợc đồ tƣ duy kiến thức Địa lí để học sinh tự học.....................10
2. Sử dụng các trị chơi, game show truyền hình để hƣớng dẫn học sinh tự học. ...13
3. Vẽ tranh thiết kế sản phẩm ơn tập theo bài học theo chủ đề ...............................14
II- SỬ DỤNG LINH HOẠT CÁC PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC SINH TỰ HỌC 
MƠN ĐỊA LÍ THEO HÌNH THỨC DẠY HỌC TRỰC TUYẾN...........................14
1. Giáo viên thiết lập các nhĩm học tập trên Zalo, Facebook .................................14
2. Sử dụng các phần mềm cơng nghệ, trang mạng phục vụ giáo viên dạy ơn tập nhƣ 
Powerpoin, LMS, Zoom, Google Form, Google meet, Shub Classroom, Padlet17 
III – HƢỚNG DẪN KĨ NĂNG LÀM CÂU HỎI TRẮC NGHIỆM MƠN ĐỊA LÍ 
TRONG KIỂM TRA ...............................................................................................18
1. Xác định các loại câu hỏi trắc nghiệm trong Đề thi tốt nghiệp mơn Địa lí 18
IV- PHƢƠNG PHÁP HƢỚNG DẪN HỌC TẬP MƠN ĐỊA LÍ LỚP 10 – THPT 
NHẰM PHÁT HUY TÍNH TỰ HỌC CỦA HỌC SINH ........................................20
1. Hƣớng dẫn học sinh học tập mơn Địa Lý lớp 10 THPT tại lớp ..........................20
1.1. Tổ chức để học sinh nắm đƣợc lý thuyết ngay tại lớp......................................20
1.2. Hƣớng dẫn các kĩ năng cho học sinh trong quá trình học tập mơn Địa Lý lớp 
10 THPT tại lớp.......................................................................................................21
1.2.1. Rèn luyện lối tƣ duy tổng hợp và logic .........................................................22
1.2.2. Rèn luyện kỹ năng lập biểu đồ, phân tích......................................................22
1.2.3. Rèn luyện kỹ năng tính tốn..........................................................................23
1.2.4. Rèn luyện cách ghi nhớ nhanh các số liệu....................................................23
1.2.5. Rèn luyện kỹ năng làm bài thi trắc nghiệm ..................................................24
2. Hƣớng dẫn học sinh tự học ở nhà mơn Địa lí lớp 10..........................................24
2.1. Khái quát chung................................................................................................24
2.2. Sự cá nhân hố các bài tập về nhà...................................................................28 DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
Cụm từ viết tắt Nghĩa
 GD – ĐT Giáo dục đào tạo
 GDPT Giáo dục phổ thơng
 GV Giáo viên
 HS Học sinh
 NL Năng lực
 NLTH Năng lực tự học
 NXB Nhà xuất bản
 PPCT Phân phối chƣơng trình
 SGK Sách giáo khoa
 TH Tự học
 THPT Trung học phổ thơng
 TN Thực nghiệm Để hình thành cho học sinh những kiến thức cơ bản cần thiết, rèn luyện kĩ 
năng địa lí, thái độ và hành vi đúng đắn. Đồng thời khơi dậy ở các em lịng say mê, 
hứng thú học tập, bƣớc đầu tập duyệt nghiên cứu khoa học. Tạo cho học sinh một 
khơng gian học tập tích cực, cảm thấy cĩ nhu cầu tự học, biến hĩa quá trình giáo 
dục thành quá trình tự giáo dục. Trong các năng lực chung thì năng lực tự học là 
năng lực mẫu chốt quan trọng nhất. Việc tự học ở nhà của học sinh sẽ bao gồm các 
cơng việc nhƣ: Giải các bài tập, giải các bộ đề mà giáo viên đã giao, ơn lại kiến 
thức đã học ở các bộ mơn Nếu cần sự hỗ trợ của giáo viên, thì học sinh 
hãy mạnh dạn liên hệ để đƣợc sự trợ giúp hiệu quả trong quá trình tự học.
 Xuất phát từ những lí do trên đồng thời ý thức đƣợc trách nhiệm của bản 
thân trong việc nỗ lực tìm hiểu, học tập những định hƣớng mới trong giáo dục 
nhằm nâng cao kiến thức chuyên mơn, gĩp phần nâng cao hiệu quả trong cơng việc 
giảng dạy tại trƣờng phổ thơng nên chúng tơi quyết định chọn đề tài “Hướng dẫn 
học sinh tự học mơn Địa lí lớp 10 trong giai đoạn phịng chống Covid - 19 trên 
địa bàn tỉnh Nghệ An” làm đề tài nghiên cứu.
II- MỤC ĐÍCH VÀ NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI
1. Mục đích nghiên cứu
 Gĩp phần đổi mới phƣơng pháp dạy học mơn Địa lí ở trƣờng THPT, nâng 
cao hiệu quả giảng dạy của giáo viên. Gĩp phần phát huy tính tự giác, chủ động 
học tập của học sinh.
 Bên cạnh đĩ nhằm xác định các cơ sở lí luận, các nguyên tắc, yêu cầu, đề tài 
rút ra kết luận về vai trị chủ thể của học sinh trong lĩnh hội kiến thức, phù hợp với 
mục tiêu đặt học sinh vào vị trí trung tâm của quá trình dạy học.
 Đĩ cũng là hƣớng tiếp cận quan điểm giúp học sinh mạnh dạn, tự tin trong 
học tập yêu thích mơn học. Đây là cơ sở thực tiễn, là nền tảng cho HS phát triển 
các kỹ năng Địa lí.
2. Nhiệm vụ nghiên cứu
 - Trên cơ sở các phƣơng pháp, hình thức tổ chức dạy học hiện đại đƣợc áp 
dụng cho từng mơn học tác giả phải:
 + Xác định, lựa chọn, áp dụng một số phƣơng hƣớng dẫn học sinh tự học 
cĩ hiệu quả cao nhằm phát triển năng lực cho học sinh.
 + Tổng kết kinh nghiệm của bản thân, rút ra đƣợc những kết quả đã đạt đƣợc 
trong thời gian qua.
 + Chia sẻ kinh nghiệm của mình với đồng nghiệp trong và ngồi trƣờng để 
cùng nâng cao chất lƣợng giảng dạy mơn Địa lí và khẳng định vị trí mơn Địa lí 
trong lịng các em học sinh.
 + Từ kết quả đạt đƣợc đề tài đƣa ra các kiến nghị, đề xuất.
 2 - Thời gian nghiên cứu: từ năm học 2020 - 2021 đến nay.
 - Thời gian áp dụng: Áp dụng đề tài và đạt kết quả cao từ năm học 2021 - 
2022.
 3.2. Phạm vi nghiên cứu: Địa lý 10
 3.3. Khơng gian nghiên cứu: Học sinh lớp 10 trường THPT Nghi Lộc 3 và 
trường THPT Huỳnh Thúc Kháng.
IV- NHỮNG ĐĨNG GĨP MỚI CỦA ĐỀ TÀI
 - Tác giả xác định các nguyên nhân, giải pháp giúp học sinh chủ động lĩnh hội 
kiến thức, tự học tập, thi và kiểm tra mơn Địa lí 10 đạt kết quả cao.
 - Lựa chọn các hình thức, phƣơng pháp tự học trên lớp, ở nhà mơn Địa lí một 
cách sáng tạo phù hợp với đối tƣợng học sinh, phù hợp với điều kiện thực tế của 
trƣờng phổ thơng. Giúp các em yêu thích mơn Địa lí hơn, đƣa mơn Địa lí gần gũi, 
dễ học, dễ thi đạt kết quả cao.
 - Đánh giá đúng năng lực học tập mơn Địa lí của từng học sinh.
 PHẦN NỘI DUNG 
 CHƢƠNG I
 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC HƢỚNG DẪN HỌC SINH 
 TỰ HỌC TẬP MƠN ĐỊA LÍ LỚP 10
 I- CƠ SỞ LÝ LUẬN
1. Khái niệm tự học
 Tác giả Nguyễn Cảnh Tồn cho rằng: “tự học là tự mình động não, sử dụng 
các năng lực trí tuệ (quan sát, so sánh, phân tích, tổng hợp); và cĩ khi cả cơ 
bắp(khi phải sử dụng cơng cụ) cùng các phương chất của mình, rồi cả động cơ, 
tình cảm, cá nhân nhân sinh quan, thế giới quan (trung thực, khách quan, kiên 
trì) để chiếm lĩnh một lĩnh vực hiểu biết nào đĩ trong nhân loại, biến lĩnh vực đĩ 
thành sở hữu của mình.”
 Nguyễn Văn Đạo cho rằng: “tự học phải là cơng việc tự giác của mỗi người 
do nhận thức được đúng vai trị quyết định của nĩ đến sự tích lũy kiến thức cho 
bản thân, cho chất lượng cơng việc mình đảm nhiệm, cho sự tiến bộ của xã hội”.
Theo N.A.Rubakin (1862- 1946) trong tác phẩm “tự học như thế nào” ơng cho 
rằng: “tự tìm lấy kiến thức – cĩ nghĩa là tự học”.
 Theo từ điển Giáo dục học – NXB Từ điển Bách Khoa 2001 “tự học là quá 
trình tự mình hoạt động lĩnh hội tri thức khoa học và rèn luyện kĩ năng thực hành 
khơng cĩ sự hướng dẫn trực tiếp của giáo viên và sự quản lý trực tiếp của cơ sở 
giáo dục, đào tạo”.
 4 thân HS đặt ra) xem trong quá trình tự học bản thân ngƣời học đã đạt đƣợc những 
gì và chƣa đạt đƣợc những gì, nhận ra những điểm mạnh, điểm yếu của bản thân để 
tự điều chỉnh hành vi của mình để phù hợp với mục đích đã đề ra.
4. Các phƣơng pháp hƣớng dẫn học sinh tự học hiện nay
 Tự học là một trong những kỹ năng cốt lõi để thành cơng trong học tập. Tuy 
nhiên dù áp dụng các phƣơng pháp tự học nào thì việc tuân thủ các nguyên tắc cơ 
bản khi tự học là điều hết sức cần thiết, tạo tiền đề vững chắc cho cả quá trình học.
4.1. Lập kế hoạch và mục tiêu – đề ra các phƣơng pháp tự học cụ thể
 Làm bất kỳ việc gì dù lớn hay nhỏ HS cũng cần phải cĩ kế hoạch và mục 
tiêu rõ ràng. Để áp dụng các phương pháp tự học hiệu quả, HS phải lên cho mình 
một kế hoạch học tập thật khoa học, xác định đƣợc khối kiến thức cần phải trau 
dồi, phân bổ thời gian cho từng loại kiến thức cụ thể nếu khơng muốn lãng phí thời 
gian cho một mớ kiến thức hỗn độn trong đầu.
 Cĩ kế hoạch thì phải cĩ mục tiêu, mục tiêu sẽ là động lực học tập của mình. 
Bởi HS cần biết mình cần phải học vì cái gì, những loại kiến thức mình học sẽ 
phục vụ vào cơng việc gì. Khi đĩ HS sẽ chủ động học và đề ra các phƣơng pháp tự 
học để cĩ đủ kiến thức thực hiện mục tiêu mà bản thân đã đề ra.
4.2. Phƣơng pháp đi kèm với sự kiên trì, nhẫn nại
 Việc học khơng đơn giản là việc ngồi vào bàn ghi ghi chép chép hay cầm 
quyển sách lên đọc Để cĩ đƣợc những kiến thức hay, bổ ích HS phải cĩ phƣơng 
pháp học khoa học, tuy nhiên phƣơng pháp học của mỗi ngƣời mỗi khác, đừng cố 
áp dụng phƣơng pháp của ngƣời khác vào mình rồi ép bản thân phải làm đƣợc nhƣ 
vậy.
 Hãy tìm ra phƣơng pháp phù hợp với bản thân để việc học khơng gây khĩ 
khăn và chán nản. Hãy kiên trì và nhẫn nại thay đổi các phƣơng pháp học nếu thấy 
khơng mang lại hiệu quả. Dần dần HS sẽ tìm thấy phƣơng pháp học đúng đắn và 
phù hợp với mình.
4.3. Kỷ luật khi học
 Hãy luyện cho mình tính kỷ luật khi học trên lớp cũng nhƣ lúc tự học. Khi 
học HS hãy dành tồn bộ tâm trí, tập trung cao độ, khơng xao nhãng.
 Dù HS sử dụng các phƣơng pháp tự học hợp với bản thân mà khơng kỷ luật 
khi học thì mọi cố gắng cũng sẽ thành cơng cốc mà thơi. Ngồi ra, kỷ luật khi học 
cũng là cách tốt nhất để HS rèn luyện tính kỹ luật cho bản thân mình sau này.
4.4. Tìm kiếm tài liệu
 Nếu đã nghe GV giảng về vấn đề nào đĩ mà HS quan tâm, hãy tìm kiếm tài 
liệu về vấn đề đĩ từ sách, báo, các trang mạng, bạn bè để hiểu sâu hơn về nĩ. Mặc 
dù khơng phải ai cũng cĩ kỹ năng tìm kiếm tài liệu nhanh và chính xác, nhƣng khi 
rèn luyện dần dần kỹ năng này của HS cũng sẽ lên thơi. Việc này chỉ khĩ khi HS
 6 và điều kiện thích hợp. Điều đĩ khơng chỉ giúp bản thân học sinh nắm đƣợc vấn đề 
một cách chắc chắn và bền vững; chủ động bồi dƣỡng phƣơng pháp học tập và kĩ 
năng vận dụng tri thức mà cịn là dịp tốt để rèn luyện ý chí và năng lực hoạt động 
độc lập sáng tạo. Đĩ là những phẩm chất mà chỉ cĩ chính bản thân học sinh tự rèn 
luyện kiên trì mới cĩ đƣợc, khơng một ai cĩ thể cung cấp hay làm thay. Thực tế 
cũng đã chứng minh, mỗi thành cơng của học sinh trên con đƣờng học tập khơng 
bao giờ là kết quả của lối học tập thụ động.
 Trong giai đoạn dịch COVID 19 bùng phát trên tồn thế giới với tốc độ lây 
lan nhanh làm ảnh hƣởng rất lớn đến việc tiếp thu và nắm kiến thức của HS.
 Ngồi ra cịn cĩ một bộ phận khơng nhỏ học sinh thiếu sự quan tâm của gia 
đình và xã hội, một số GV chƣa quan tâm hoặc chƣa cĩ phƣơng pháp hợp lý hƣớng 
dẫn HS tự học ở nhà, một số HS cĩ hồn cảnh gia đình khĩ khăn
 Từ đĩ địi hỏi mỗi GV cần nghiên cứu, khảo nghiệm, xây dựng, từng bƣớc 
nâng cao năng lực tự học cho HS nhằm đạt hiệu quả cao.
 Để cĩ cơ sở thực tiễn của đề tài, chúng tơi sử dụng các phiếu điều tra để điều 
tra và thăm dị trực tiếp ý kiến của GV trong việc tiến hành tổ chức dạy học cho 
HS theo hƣớng tự học ở hai trƣờng THPT Nghi Lộc 3 và Huỳnh Thúc Kháng.
 Điều tra với 100 GV các mơn học thuộc hai trƣờng THPT trên thu đƣợc kết 
quả theo bảng sau (phiếu điều tra ở phụ lục)
Qua bảng số liệu (phiếu điều tra ở phụ lục) chúng tơi nhận thấy:
 Phần lớn GV đều thấy đƣợc vai trị quan trọng của NLTH và chú ý đến việc 
rèn luyện NLTH cho HS.
 Trong quá trình giảng dạy, GV vẫn thƣờng xuyên hƣớng dẫn cũng nhƣ tổ 
chức cho HS tự học ở hầu hết các khâu nhƣ dạy học trên lớp, củng cố hồn thiện 
kiến thức, học ở nhà hay tự kiểm tra đánh giá đều đƣợc coi trọng gần nhƣ nhau.
 Các biện pháp chủ yếu đƣợc GVsử dụng để hƣớng dẫn HS tự học là sử dụng 
phiếu học tập, giao bài về nhà và tìm kiếm thơng tin bài học trƣớc khi đến lớp, làm 
bài trên hệ thống Azota.
 Khả năng đánh giá về kết quả học tập của HS sau khi tổ chức dạy học theo 
hình thức tự học cĩ 52% đạt kêt quả tốt rơi vào nhĩm HS cĩ học lực giỏi và khá, 
33% đạt kết quả trung bình, 15% đạt kết quả chƣa tốt, đối tƣợng thuộc nhĩm đạt 
kết quả chƣa tốt thƣờng rơi vào nhĩm HS yếu kém. Nhƣ vậy cần phải cĩ biện pháp 
khắc phục, bồi dƣỡng them cho nhĩm HS đạt kết quả chƣa tốt này.
 Về hứng thú học tập của HS sau khi tổ chức dạy học theo hình thức tự học cĩ 
tới 90% HS cảm thấy hứng thú và rất hứng thú đối với quá trình học, cĩ 10% HS 
thờ ơ và chủ yếu thuộc vào nhĩm yếu, kém nên cần cĩ biện pháp để tạo hứng thú 
học tập cho nhĩm HS yếu kém này để tăng hiệu quả giáo dục.
 Thuận lợi của GV khi tổ chức tự học chủ yếu là tạo hứng thú nghề nghiệp và
 8