Sáng kiến kinh nghiệm Lập dự án dạy học phần 3 - Sinh học 10 Sinh học vi sinh vật nhằm hình thành năng lực tự học cho học sinh

 SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VĨNH PHÚC
 TRƯỜNG PT DTNT C2-3 VĨNH PHÚC
 =====***=====
 BÁO CÁO KẾT QUẢ
 NGHIÊN CỨU, ỨNG DỤNG SÁNG KIẾN
Tên sáng kiến: Lập dự án dạy học phần 3- Sinh học 10: Sinh học vi sinh vật 
 nhằm hình thành năng lực tự học cho học sinh.
 Tác giả sáng kiến: Vũ Thu Trang
 * Mã sáng kiến: 04.56.02
 NĂM HỌC: 2020 - 2021 BÁO CÁO KẾT QUẢ
 NGHIÊN CỨU, ỨNG DỤNG SÁNG KIẾN
 1. Lời giới thiệu :
 Trong bối cảnh xã hội đang vận động không ngừng đòi hỏi con người phải 
chủ động, sáng tạo, có kiến thức, kỹ năng và năng lực tự học suốt đời. Theo Nghị 
quyết số 29-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung Ương Đảng về việc đổi mới căn 
bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, Đảng ta chỉ rõ: “Phát triển giáo dục và đào tạo 
là nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài. Chuyển mạnh quá trình 
giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm 
chất người học. Học đi đôi với hành; lý luận gắn với thực tiễn; giáo dục nhà trường 
kết hợp với giáo dục gia đình và giáo dục xã hội”. “Đối với giáo dục phổ thông, tập 
trung phát triển trí tuệ, thể chất, hình thành phẩm chất, năng lực công dân, phát hiện 
và bồi dưỡng năng khiếu, định hướng nghề nghiệp cho học sinh. Nâng cao chất 
lượng giáo dục toàn diện, chú trọng giáo dục lý tưởng, truyền thống, đạo đức, lối 
sống, ngoại ngữ, tin học, năng lực và kỹ năng thực hành, vận dụng kiến thức vào 
thực tiễn.”. Vì vậy, người thầy trong thời đại ngày nay phải biết lựa chọn những 
phương pháp dạy học tích cực, đổi mới nhằm phát huy năng lực của người học, gắn 
hoạt động học tập với đời sống thực tế trong xã hội.
 Sử dụng phương pháp dạy học theo dự án trong nhà trường giúp học sinh 
sử dụng những tư duy bậc cao trong bối cảnh thực tế, gắn liền lý thuyết và thực 
hành, gắn nhà trường với xã hội. Trong quá trình dạy học Sinh học 10, thông qua 
những dự án học tập, bằng các thao tác tư duy phân tích, tổng hợp, trừu tượng hóa 
và khái quát hóa giúp các em tự lực chiếm lĩnh kiến thức, hình thành và rèn luyện 
kĩ năng, kĩ xảo và tích cực phát huy năng lực tự học cho HS.
 Xuất phát từ những lí do trên, tôi chọn đề tài nghiên cứu “Lập dự án dạy học
 phần 3- Sinh học 10: Sinh học vi sinh vật nhằm hình thành năng lực tự học 
 cho học sinh.”
 2. Tên sáng kiến:
 Lập dự án dạy học phần 3- Sinh học 10: Sinh học vi sinh vật nhằm hình thành 
 năng lực tự học cho học sinh.
 3. Tác giả sáng kiến:
 - Họ và tên: Vũ Thu Trang
 - Địa chỉ tác giả sáng kiến: Trường PT DTNT C2-3 Tỉnh Vĩnh Phúc
 - Số điện thoại: 039 848 7585 E_mail: vuthutrang.dtnt@vinhphuc.edu.vn
 4. Chủ đầu tư tạo ra sáng kiến
 Vũ Thu Trang – Trường THPT DTNT Tỉnh Vĩnh Phúc
 2 nhiên, mang lại lợi ích cho con người và tìm hiểu nhóm VSV ảnh hưởng có 
hại đến con người, từ đó giúp cho HS nhận thức hợp lí, hiểu được sự tồn tại 
tự nhiên của thế giới sống và xác định được vai trò tự nhiên, vai trò xã hội 
của con người. Nội dung học tập phần VSV lớp 10 chủ yếu đề cập đến sự tồn 
tại của tế bào VSV ở cấp độ cơ thể, nó là cầu nối giữa tế bào với cơ thể đa 
bào, là phần được ứng dụng rất nhiều trong thực tiễn cuộc sống như việc chế 
biến thức ăn, nuôi cấy VSV có ích, nhận biết VSV có hại trên cơ thể người, 
xác định nguồn gốc bệnh truyền nhiễm, các biện pháp phòng tránh. Đây là 
những kiến thức không xa lạ với HS và HS có thể tiếp cận dễ dàng với các 
nguồn tư liệu, hòa nhập được vào cuộc sống thực nên toàn bộ nội dung trong 
phần 3 có thể xây dựng và tổ chức ạy học theo dự án.
 1.2. Nội dung học tập có thể triển khai dạy học theo dự án
 Tôi đề xuất một số nội dung có thể triển khai phương pháp DHTDA như sau:
 Bảng 2.2. Nội dung học tập có thể triển khai dạy học theo dự án
 Chương 1. Chuyển hóa
 - Xác định hệ vi sinh vật khoang 
 vật chất và năng lượng 
 miệng
 của vi sinh vật
 Phần 3. Sinh - Nuôi cấy VSV để tạo thành 
 Chương 2. Sinh trưởng và
 học vi sinh vật sản phẩm ứng dụng của kĩ thuật 
 sinh sản của
 lên men
 Chương 3. Virut và các
 -Sản xuất các sản phẩm lên men
 bệnh truyền nhiễm
 2. Tổ chức dạy học theo dự án
 2.1. Các giai đoạn dạy học theo dự án
 Giai đoạn chuẩn bị của giáo viên: Chuẩn bị hồ sơ bài dạy
 Bước 1: Xác định các chủ đề và mục tiêu của dự án: Phân tích mục 
tiêu, cấu trúc nội dung chương trình môn học để tìm ra nội dung có các hoạt 
động thí nghiệm và liên hệ thực tế Xác định chủ đề của dự án.
 - Mục tiêu của dự án: gắn liền với mục tiêu cần đạt được của môn học về 
các chuẩn nội dung kiến thức, kỹ năng nhất là tư duy bậc cao cần đạt được, lựa 
chọn các dự án hướng tới sự kết nối lý thuyết với thực hành, thí nghiệm, liên hệ 
với thực tế đời sống.
 Bước 2. Thiết lập bộ câu hỏi khung:
 Bộ câu hỏi khung là bộ câu hỏi giúp định hướng xuyên suốt dự án, phát 
triển tư duy ở các cấp độ. Bộ câu hỏi là những câu hỏi mở khuyến khích HS suy 
nghĩ sâu để tìm câu trả lời, từ đó tạo hứng thú học tập cho các em. Bộ câu hỏi
 4 Bước 4: Thiết kế các hoạt động
 Giáo viên sẽ xây dựng các tình huống để tạo cơ hội học tập phong phú 
cho học sinh nhằm đạt được mục tiêu học tập. Giáo viên phải làm thế nào để 
cuốn hút học sinh tìm kiếm cách giải quyết vấn đề, thực hiện các nhiệm vụ học 
tập khác để trả lời các câu hỏi khung, liên hệ được với cuộc sống bên ngoài lớp 
học và giải quyết một số vấn đề của cuộc sống thực.
 Giai đoạn 2: Giai đoạn lên lớp
 + Giáo viên nêu vấn đề để HS hình thành ý tưởng dự án, sau đó xác định 
các chủ đề của dự án.
 + Phân công chủ đề cho từng nhóm (số người trong nhóm tùy theo dự án 
lớn hay nhỏ). Định hướng sự hợp tác nhóm và phân công công việc trong nhóm.
 + Gợi ý hướng giải quyết vấn đề cho từng nhóm: cơ sở để giải quyết vấn 
đề này là gì? Muốn giải quyết vấn đề này thì ta phải làm gì? (thu thập thông tin, 
điều tra, khảo sát, thực hành thí nghiệm,),
 + Giới thiệu các tiêu chí đánh giá trong bản đánh giá được giáo viên 
chuẩn bị trước. Với bản đánh giá này, HS có thể tự đánh giá, theo dõi được 
những hoạt động của nhóm mình, giúp các nhóm bám sát mục tiêu của dự án, 
không chệch hướng và biết mình phải làm gì. Giáo viên cũng sẽ sử dụng bản 
đánh giá này để kiểm tra, đánh giá việc thực hiện dự án của HS.
 Giai đoạn 3: Giai đoạn thực hiện dự án
 Các nhóm lập kế hoạch phân chia công việc cho từng thành viên:
 - Thực hiện các nhiệm vụ trong dự án
 - Thảo luận nhóm trong quá trình thực hiện: những khó khăn và giải pháp
 - Trao đổi với giáo viên khi cần thiết
 Giai đoạn 4: Trình bày và giới thiệu sản phẩm
 Từng nhóm trình bày về dự án của mình và giới thiệu sản phẩm thu được. 
Sản phẩm thường là: 1 tờ rơi, 1 bài trình chiếu, 1 trang web và các sản phẩm 
khác
 Giai đoạn 5: Đánh giá
 - Các nhóm tự đánh giá
 - Các nhóm đánh giá lẫn nhau
 - Giáo viên đánh giá
 2.2. Quy trình xây dựng một dự án học tập cụ thể.
 2.2.1. Quy trình
 Quy trình xây dựng một dự án học tập cụ thể gồm 6 bước sau:
 6 Sơ đồ 2.1. Nội dung kiến thức liên quan đến chủ đề sản phẩm lên men 
 Bước 3. Dự kiến nguồn tài liệu
 Những tài liệu có liên quan đến quá trình chế biến những sản phẩm lên men.
 - Trang Web
 - Sách tham khảo
 + Mai Sỹ Tuấn (Chủ biên) (2013), Thực hành sinh học trong trường phổ 
thông, NXB Giáo Dục Việt Nam.
 + Lê Gia Huy (Chủ biên) (2010), Cơ sở công nghệ vi sinh vật và ứng 
dụng, NXB Giáo Dục.
 Bước 4: Xây dựng bộ câu hỏi
 Bảng 2.3. Bộ câu hỏi của chủ đề sản phẩm lên men
 Mục tiêu Câu hỏi
 TT
 Xác định được đặc điểm (hình Làm thế nào để xác định được tên, 
1 thái, cấu tạo) cơ bản của VSV hình thái, cấu tạo tế bào của VSV được
 được nuôi cấy nuôi cấy?
 Xác định được yếu tố ảnh Yếu tố nào ảnh hưởng đến quá trình 
2 hưởng đến quá trình nuôi cấy nuôi cấy và ảnh hưởng như thế nào?
 Nêu được sự sinh trưởng và Trong nuôi cấy không liên tục quần
3 phát triển của quần thể VSV thể VSV trải qua quá trình sinh trưởng,
 8 C12H22O11+ H2OC6H12O6 + C6H12O6
 Lactoza Glucoza fructoza 
 C6H12O6 CH3-CO-COOH
 Glucoza axit pyruvic
 CH3-CO-COOH CH3-CHOH-COOH
 Axit piruvic Enzim lactodehydrogenaza axit lactic
 - Các vi khuẩn lactic ngoài việc tạo thành axit lactic còn tạo thành chất 
thơm. Thường khi kết thúc quá trình lên men, pH đạt 4,2-4,3 là điểm đẳng điện 
của protein sữa làm cazein bị đông tụ. Các cazein canxi phân tán đều trong dịch 
sữa. Sự có mặt của acid lactic sẽ gây ra phản ứng tạo acid cazeinic không hoà 
tan, nhờ đó sữa từ dạng lỏng chuyển thành dạng đông tụ.
 NH2–R(COO)2Ca + 2CH3–CHOH–COOH NH2–R(COOH) 2 + 
 (CH3–CHOH–COO)2Ca
 Trong các sản phẩm lên men có thể tìm thấy nhiều hỗn hợp giống men 
khác nhau tuỳ theo thời tiết, mùa vụ mà làm thay đổi tính chất của sản phẩm. Do 
đó để điều khiển quá trình lên men cần cấy vào sữa giống men sử dụng đặc 
trưng cho sản phẩm.
 Tiết 3: Giải đáp thắc mắc, đăng kí thời điểm báo cáo, nộp nội dung báo 
cáo bản Word cho giáo viên trước tiết 4.
 Nội dung học tập HS cần đạt được:
 - Phân tích được các giai đoạn sinh trưởng, phát triển của VSV trong nuôi 
cấy không liên tục
 - Giải thích được hiện tượng thực tế
 (Những câu hỏi ở số thứ tự 6, bước 4- Xây dựng câu hỏi)
 Tiết 4: Báo cáo phần nội dung dự án bằng Power Point và mang sản phẩm 
đến lớp
 Tiết 5: Báo cáo (tiếp) sau đó tổng kết đánh giá.
 Khoảng thời gian giữa các tiết học trên lớp HS chủ động thực hiện các 
hoạt động học tập theo nhóm hoặc cá nhân tùy theo kế hoạch thực hiện mà HS 
đã được phân công từ tiết 1.
 Bước 6: Dự kiến đánh giá
 - Xây dựng phiếu đánh giá phù hợp với quá trình học tập theo dự án
 - Hình thức thực hiện: phát cho HS các phiếu để HS tự đánh giá và đánh 
giá đồng đẳng
 - Kết quả đánh giá mà từng nhóm HS nhận được sẽ là
 Điểm số (A) = (Điểm do GV chấm + Điểm do HS chấm) /2 + điểm 
thưởng
 2.3. Các dự án học tập được xây dựng
 Tôi đã xây dựng được một số dự án học tập trong phần ba: Sinh học vi 
sinh vật như sau:
 10 - Nêu được sự sinh trưởng và phát triển của quần thể 
VSV trong quá trình làm sữa chua.
- Thực hành làm sản phẩm
- Thuyết trình báo cáo.
- Trả lời được sữa chua mua ở siêu thị là sản phẩm lên 
men tương ứng với giai đoạn nào trong quá trình nuôi 
cấy VSV. Vì sao hạn sử dụng sữa chua Vinamilk có 
thể đến 45 ngày trong điều kiện bảo quản là 6 – 80C
- Thực hành làm sản phẩm
- Xác định đượcđặc điểm (hình thái, cấu tạo) cơ bản 
của VSV được nuôi cấy
- Thực hành làm sản phẩm
- Xác định được yếu tố ảnh hưởng đến quá trình nuôi 
cấy
- Thực hành làm sản phẩm
 - Báo cáo kết quả thực hiện
 - Thực hành làm sản phẩm
 3. GV hướng dẫn HS lập kế hoạch nhóm, kế hoạch làm việc của cả 
lớp trong thời gian thực hiện dự án.
 - Các nhóm lập kế hoạch thực hiện dự án: Kế hoạch chỉ được thực hiện 
khi có sự phê duyệt của GV.
 - GV giải đáp những thắc mắc từ phía HS về các vấn đề của dự án và hẹn 
lịch làm việc tiếp theo với HS.
 - GV đánh giá việc lập kế hoạch của HS vào phiếu đánh giá
 Hoạt động 2: Triển khai dự án (tuần 2, 3, 4)
 1. Học sinh làm việc theo nhóm đã phân công, chủ động thực hiện các 
nhiệm vụ ứng với các nhiệm vụ đã đặt ra:
 - Tìm hiểu qui trình làm sữa chua, thực hành làm sữa chua
 - Liệt kê điều kiện ảnh hưởng đến sinh trưởng và phát triển VSV trong 
quá trình nuôi cấy
 - Giải thích được cơ sở khoa học của quá trình làm sữa chua
 - Giải thích được hiện tượng thực tế liên quan đến quá trình nuôi cấy VSV
 - Trả lời các câu hỏi trong phiếu hỏi
 2. Phân tích, xử lí dữ liệu:
 - Tập hợp tài liệu đã thu thập về qui trình làm sữa chua, cơ sở khoa học của 
quá trình lên men Lactic để đưa ra nhận xét định tính, định lượng liên quan đến 
nguồn nguyên liệu, chất lượng sản phẩm,hình thức chế biến, cũng như ảnh 
hưởng của các yếu tố đến sự sinh trưởng và phát triển của VSV khi nuôi cấy.
 - Đưa ra được những giải pháp tốt để làm được sữa chua ngon, đẹp mắt.
 12