Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp nhằm tăng cường sự hứng thú, tò mò của học sinh trong việc tổ chức hoạt động tự học ở môn Lịch sử lớp 10

 TRƢỜNG THPT YÊN ĐỊNH
 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
MỘT SỐ BIỆN PHÁP NHẰM TĂNG CƯỜNG SỰ HỨNG 
THÚ, TÒ MÒ CỦA HỌC SINH TRONG VIỆC TỔ CHỨC 
 HOẠT ĐỘNG TỰ HỌC Ở MÔN LỊCH SỬ LỚP 10
 Người thực hiện: Lê Thị Hương
 Chức vụ: Giáo viên 
 SKKN thuộc môn: Lịch sử A. PHẦN MỞ ĐẦU
 1) Lí do chọn đề tài:
 Trong những năm gần đây nổi cộm lên hiện tƣợng tâm lí “sợ” môn Lịch 
sử , chính điều này làm cho các em học sinh cảm thấy chán nản, không muốn 
học, hoặc nếu học chỉ là học đối phó, “học vẹt”, kiến thức không thể khắc sâu 
hoặc “học xong lại trả cho thầy”. Cứ nhƣ thế, tâm lí đó theo các em đến hết lớp
12. Kết quả là điểm thi qua các kì thi của môn Lịch sử thƣờng rất thấp.
 Làm thế nào để các em không còn “sợ” môn Lịch sử, thích môn Lịch sử 
hơn, qua đó nâng cao chất lƣợng dạy và học môn Lịch sử? Đó là vấn đề không 
chỉ là của ngƣời thầy, ngƣời trò mà còn là vấn đề của toàn ngành và toàn xã hội.
 Tại bất kì đất nƣớc nào, những đổi mới giáo dục ở phổ thông mang tính 
cải cách giáo dục đều bắt đầu từ việc xem xét, điều chỉnh mục tiêu giáo dục với 
những kì vọng mới về mẫu ngƣời học sinh có đƣợc sau quá trình giáo dục. Đổi 
mới dạy học nói chung và đổi mới dạy học Lịch sử nói riêng là một quá trình 
đƣợc thực hiện thƣờng xuyên và kiên trì, trong đó có nhiều yếu tố quan hệ chặt 
chẽ với nhau.
 Dạy nhƣ thế nào, học nhƣ thế nào để đạt đƣợc hiệu quả học tập tốt nhất là 
điều mong muốn của tất cả thầy cô giáo chúng ta. Muốn thế phải đổi mới 
phƣơng pháp, biện pháp dạy và học. Ngƣời giáo viên phải tổ chức một cách linh 
hoạt các hoạt động của học sinh từ khâu đầu tiên đến khâu kết thúc giờ học, từ 
cách ổn định lớp, kiểm tra bài cũ đến cách học bài mới, củng cố, dặn dò. Những 
hoạt động đó giúp học sinh lĩnh hội kiến thức một cách tự giác, chủ động, tích 
cực, sáng tạo và ngày càng yêu thích, say mê môn học.
 Vậy làm thế nào để tăng cƣờng sự hứng thú, tính tò mò của học sinh 
trong hoạt động tự học môn lịch sử? Có rất nhiều biện pháp, ví nhƣ: Phƣơng 
pháp sử dụng tƣ duy 5W1H trong dạy học lịch sử, sử dụng hình ảnh minh họa để 
khai thác nội dung lịch sử có liên quan, dạy học tích hợp ,liên môn, kể chuyện 
trong dạy học lịch sử nói chung,tiến hành công tác ngoại khoá... là một trong 
những biện pháp rất quan trọng, rất có ƣu thế để phát triển tƣ duy của học sinh. 
Quá trình hoạt động chung, thống nhất giữa thầy và trò nhịp nhàng sẽ làm cho 
học sinh nắm vững hơn những tri thức, hình thành kĩ năng, kĩ xảo và bồi dƣỡng 
phẩm chất đạo đức, hình thành nhân cách cho các em, khuyến khích các em tự 
mày mò, tự tìm hiểu lịch sử, yêu thích lịch sử...
 Toynbee- một sử gia ngƣời Anh từng nói: “ Tại sao chúng ta phải nghiên 
cứu môn lịch sử? Chắc chắn loài người sẽ đi đến chỗ tự diệt vong nếu chúng ta 
không tạo được một cộng đòng giống như một đại gia đình. Vì thế chúng ta cần 
phải học cách hiểu lẫn nhau. Có nghĩa là học để hiểu lịch sử của chính dân tộc 
mình và những dân tộc khác. Bởi vì con người không chỉ sống với hiện tại mà 
còn sống trong một thứ dòng chảy thời gian của tinh thần , nhớ lại quá khứ và 
nhìn về tương lai ở phía trước với niềm hy vọng hoặc nỗi lo âu”.
 Mặt khác nhằm giảm bớt số lƣợng học sinh yếu kém trong nhà trƣờng và 
phát huy hết năng lực của các em khá giỏi nắm chắc đƣợc kiến thức bài học và 
hiểu sâu hơn các sự kiện, hiện tƣợng, nhân vật lịch sử...
 1 B- NỘI DUNG:
 1) Cơ sở lí luận:
 Lịch sử có văn hoá, văn hoá gắn liền với các sự kiện lịch sử, trong các sự 
kiện lịch sử thƣờng xuất hiện các câu chuyện lịch sử. Ngày trƣớc, khi vô tuyến 
truyền hình, phim truyện chƣa nhiều nhƣ bây giờ thì các tích truyện, nhân vật 
lịch sử trong các triều đại phong kiến, những nhà cách mạng qua hai cuộc kháng 
chiến chồng Pháp và chống Mỹ đƣợc đông đảo mọi ngƣời biết đến từ chính 
những bộ phim, vở kịch, chèo, cải lƣơng ít ỏi đó. Nhƣng ngày nay công chúng 
hiểu biết về lịch sử nhân loại cũng nhƣ lịch sử dân tộc ít nhiều có giảm đi, điều 
này phải chăng dân chúng không yêu lịch sử nữa? Không đúng bởi đông đảo 
mọi ngƣời vẫn yêu lịch sử dân tộc với những bản hùng ca dựng nƣớc và giữ 
nƣớc, nhƣng cái khó ở đây là nếu trƣớc kia tuồng, chèo, phim ảnh, đến với công 
chúng vừa ít lại phần nhiều là theo các tích cổ truyền thống, do vậy kiến thức về 
lịch sử của họ nhiều hơn, còn ngày nay nguồn thông tin đa chiều, trong khi đó 
các tác phẩm nghệ thuật lấy đề tài lịch sử lại không thành công, không lôi cuốn 
đƣợc ngƣời xem đến với mình, từ đó dẫn tới một chỗ trống qua kênh thông tin 
đó.
 Và có lẽ điểm thi môn Lịch sử của học sinh phổ thông trong thời gian vừa 
qua quá thấp, đã là hồi chuông cảnh tỉnh cho cả xã hội và những ngƣời làm giáo 
dục. Có nhiều ý kiến đổ lỗi do chƣơng trình, sách giáo khoa lịch sử chƣa đƣợc 
hoàn chỉnh. Sách còn đề cập tới quá nhiều vấn đề nhƣng thời gian trong một tiết 
học 45 phút không đủ để truyền tải... Và những kiến thức trong sách giáo khoa 
đƣợc xem là phần cứng của giáo trình, giáo viên không đƣợc tùy tiện sửa đổi, 
điều này cũng khiến giáo viên thụ động hoàn toàn khi lên lớp.
 Bên cạnh đó, đội ngũ giáo viên đứng lớp ở bậc phổ thông vẫn còn nhiều 
hạn chế. Thực tế hiện nay cho thấy, giáo viên ở bậc học phổ thông hầu hết đã 
đƣợc đào tạo chuẩn đại học, nhƣng tâm huyết với quá trình giảng dạy và sự đầu 
tƣ cho bộ môn nhƣ thế nào là điều cần phải xét lại. Những lý do trên phần nào lý 
giải vì sao giờ lên lớp môn Lịch sử của giáo viên đơn điệu, thiếu hấp dẫn. Nhiều 
ngƣời cho rằng, do thời gian, điều kiện và cũng là yêu cầu của nội dung bài 
giảng nên họ chỉ có thể truyền đạt lại cho học sinh những nội dung cơ bản của 
sách là đủ.
 Một trong những nguyên nhân của việc dạy và học Lịch sử kém hiệu quả 
nữa là học sinh không ham mê môn học này là do việc học của học sinh lâu nay 
là học chay và dạy chay. Chỉ đơn cử nhƣ việc cho học sinh xem phim về lịch sử 
cũng là rất hạn chế chứ chƣa nói đến việc đi thực tế các địa danh lịch sử. Lên 
lớp giáo viên cũng khuyến khích học sinh đối thoại, nhƣng tƣ liệu tham khảo thì 
lại quá thiếu, thế nên dù muốn, học sinh cũng khó có thể tìm đọc và thảo luận 
theo yêu cầu của giáo viên. Bên cạnh đó, nhiều học sinh và phụ huynh vẫn coi 
lịch sử là môn phụ nên rất xem thƣờng.
 Sau thời gian nghiên cứu và ứng dụng vào dạy học thực tiễn trong nhà 
trƣờng THPT, tôi có tổng hợp đƣợc một số kĩ thuật và phƣơng pháp dạy học tích 
cực có thể phát huy đƣợc tính tích cực, hứng thú và tự học của học sinh nhƣ học 
lịch sử qua nghiên cứu liên hệ với lịch sử địa phƣơng, học qua những câu
 3 bản thân các em nên có một phƣơng pháp học nhƣ thế nào để chiếm lĩnh kiến 
thức từ bài giảng của giáo viên. Mặt khác do lâu nay chúng tôi giảng dạy bộ 
môn lịch sử ở trƣờng một phần nào đó chƣa gây đƣợc sự hứng thú, tìm tòi và 
khám phá cho học sinh trong việc học bộ môn, cho nên nhiều học sinh chán ghét 
bộ môn và học chỉ để đối phó dẫn đến chất lƣợng kiểm tra một số em ở một số 
lớp còn thấp và tỉ lệ yếu kém còn nhiều, nếu học sinh đó thực sự không thuộc 
bài thì không thể viết đƣợc một ý gì dù là có liên quan đến câu hỏi kiểm tra. 
Nhằm giảm bớt số lƣợng học sinh yếu kém và nâng cao chất lƣợng dạy và học 
của nhà trƣờng bản thân tôi đã thấy đƣợc điều đó và cố gắng tìm ra các biện 
pháp học tập tích cực mà cụ thể là: Biện pháp tăng cƣờng hứng thú, tò mò của 
học sinh trong việc tự học bộ môn lịch sử trong chƣơng trình Lịch sử 10.
3) Các Biện pháp sử dụng để giải quyết vấn đề:
a) Biện pháp tăng cường hứng thú của học sinh trong việc học bộ môn lịch sử 
thông qua kể chuyện nhân vật lịch sử.
 Việc kể chuyện các nhân vật lịch sử trong tiết dạy Lịch sử là điều không 
mới mẻ gì đối với một giáo viên giảng dạy Lịch sử, nhƣng việc nâng nó lên 
thành một kỹ năng và gây hứng thú cho học sinh trong quá trình học lại là một 
vấn đề không đơn giản. Để góp phần nâng cao hiệu quả giảng dạy và học môn 
Lịch sử trong nhà trƣờng phổ thông, chúng tôi xin nêu một vài phƣơng pháp 
trong việc kể chuyện nhân vật lịch sử trong quá trình giảng dạy để việc dạy của 
ngƣời thầy và việc học của trò đƣợc hứng thú và học sinh tiếp thu bài tốt hơn.
 - Khi kể chuyện về nhân vật lịch sử cần lƣu ý đến các vấn đề sau:
 + Nhân vật đó phải gắn với sự kiện lịch sử mà giáo viên đang giảng dạy.
 Ví dụ 1: Bài 05 “Trung Quốc thời phong kiến” (chƣơng III, lịch sử thế 
giới thời nguyên thủy,cổ đại và trung đại, ban cơ bản), mục “1 – Trung Quốc 
thời Tần , Hán”, giáo viên giới thiệu về Tần Thủy Hoàng cho học sinh nắm, để 
từ đó cho các em thấy ông là ngƣời đã đặt nền móng cho chế độ phong kiến ở 
Trung Quốc, là vị vua đã sáng lập ra triều đại phong kiến đầu tiên của Trung 
Quốc.
 Bài 11 “Tây âu thời hậu kì trung đại” (chƣơng VI, lịch sử thế 
giới cổ đại và trung đại, ban cơ bản), mục “1 - Những cuộc phát kiến địa lí”, 
giáo viên giới thiệu cho học sinh nắm về C. Cô-lôm-bô, là ngƣời đã tìm ra châu 
Mĩ, Va-xcô đơ Ga-ma, là ngƣời đầu tiên tìm đƣợc con đƣờng mới sang phƣơng 
Đông, Ph. Ma-gien-lan, là ngƣời đã thực hiện chuyến đi đầu tiên vòng quanh thế 
giới bằng đƣờng biển. Từ đó cho học sinh dễ dàng nắm chắc các sự kiện lịch sử 
và cảm phục ý chí của các vĩ nhân để các em nỗ lực hơn trong học tập và cuộc 
sống.
 + Hoạt động nổi bật hay thành tích của nhân vật lịch sử đó là gì?
 Ví dụ 2: Bài 16 “Thời bắc thuộc và các cuộc đấu tranh giành độc lập dân 
tộc” (chƣơng I, lịch sử Việt Nam từ nguồn gốc đến giữa thế kỉ XIX, Ban cơ 
bản), phần II mục 2 – Một số cuộc khởi nghĩa tiêu biểu, trong phần “khởi nghĩa 
Hai Bà Trƣng”, giáo viên giới thiệu 02 nhân vật Trƣng Trắc và Trƣng Nhị đã tập 
hợp quần chúng nhân dân phất cờ khởi nghĩa, qua đó cho học sinh thấy đƣợc
 5 biết thì hãy tìm hiểu cho đƣợc ngƣời đó là ngƣời nhƣ thế nào, tiểu sử Nhƣ vậy 
mỗi khi đi qua lại con đƣờng có gắn với tên nhân vật lịch sử đó thì sẽ gợi nhớ lại 
cho học sinh giúp học sinh khắc sâu kiến thức lịch sử.
 - Phải hình thành xu hướng khi gặp một yếu tố nào đó có liên quan đến 
nhân vật lịch sử phải cố gắng tìm hiểu để biết nhân vật đó là người như thế 
nào?
 Ví dụ 7: Khi xem sách báo hay ti vi nếu bắt gặp thông tin về một nhân 
vật lịch sử nào đó mà mình chƣa biết hay chƣa nắm rõ thì các em có thể tự tìm 
các nguồn thông tin trên mạng Internet để nghiên cứu kỹ hơn về nhân vật này và 
sau đó để đảm bảo tính chính xác của thông tin thì các em phải hỏi giáo viên 
hoặc một ai đó có chuyên môn.
 Các nhân vật lịch sử với ƣu thế của nó: dễ nhớ, dễ ấn tƣợng, dễ đi vào 
lòng ngƣời sẽ là một thế mạnh trong việc hỗ trợ đắc lực cho việc truyền thụ 
kiến thức lịch sử thông qua đó góp phần giáo dục đạo đức, lòng biết ơn đối với 
truyền thống, lãnh tụ cũng nhƣ những anh hùng liệt sĩ đã hi sinh, đã đóng góp 
xƣơng máu của mình để làm rạng rỡ thêm lịch sử nƣớc nhà.
b) Dạy học lịch sử có liên hệ với lịch sử địa phương nhằm khơi thêm sự hứng 
thú , tò mò ,yêu thích môn lịch sử của học sinh.
Lòng yêu quê hƣơng là biểu hiện quan trọng nhất của lòng yêu nƣớc chân 
chính.Từ thuở bé thơ mỗi chúng ta đều biết về con ngƣời, cảnh vật, quá khứ nơi 
chôn nhau, cắt rốn của mình. Những câu hát ru, những câu chuyện cổ tích của 
bà, mẹ, chị mà một phần không nhỏ nói về quê hƣơng, đã sớm in sâu vào tâm trí 
trẻ em, làm tăng thêm lòng yêu quê da diết và là tri thức ban đầu về quê hƣơng. 
Các môn học về địa phƣơng(địa phƣơng học ) ở trƣờng THPT, trong đó có 
những tiết lịch sử địa phƣơng có ý nghĩa quan trọng đối với việc cung cấp, bổ 
sung những kiến thức khoa học về tự nhiên, xã hội của quê hƣơng trên mọi lĩnh 
vực.
Trong các tiết học lịch sử nếu có sự liên hệ với kiến thức lịch sử địa phƣơng, 
khuyến khích học sinh tìm hiểu mối liên quan giữa các sự kiện lịch sử đó sẽ 
khích lệ sự húng thú ở các em hơn.
 Ví dụ:
*) Bài :Thời Bắc thuộc và các cuộc đấu tranh giành độc lập dân tộc(tiếp theo)
-Trong chƣơng trình SGK lớp 10, học kì II- tiết 22: yêu cầu học sinh chuẩn bị 
trƣớc tƣ liệu viết về Bà Triệu, sƣu tầm bản đồ, tranh ảnh...
-Giáo viên có thể đƣa ra câu hỏi cho HS về nhà chuẩn bị nhƣ: Bà Triệu tên thật 
là gì?, Bà quê ở đâu ?Nguyên nhân nổ ra cuộc khởi nghĩa của Bà? Đền thờ Bà 
nay ở huyện nào?...
-HS sƣu tầm những câu ca, bài đồng dao viết về Bà Triệu mang tính địa phƣơng 
nhƣ bài: "Có bà Triệu tướng
 Vâng lệnh trời ra. 
 Trị voi một ngà, 
 Dựng cờ mở nước.
 Lệnh truyền sau trước
 Theo gót bà Vương" (Đồng dao)
 7