Sáng kiến kinh nghiệm Nâng cao chất lượng dạy học vật lí ở trường Phổ thông DTNT THPT huyện Điện Biên Đông qua việc phát hiện và xử lí sai lầm của học sinh khi giải bài tập phần động học chất điểm, Vật lí lớp 10

 SỞ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO ĐIỆN BIÊN 
 TRƢỜNG PTDT NT THPT HUYỆN ĐIỆN BIÊN ĐÔNG 
 SÁNG KIẾN 
 Nâng cao chất lƣợng dạy học vật lí ở trƣờng Phổ 
thông DTNT THPT huyện Điện Biên Đông qua việc 
 phát hiện và xử lí sai lầm của học sinh khi giải bài 
 tập phần động học chất điểm, Vật lí lớp 10 
 Tác giả: Kiều Anh Tuấn 
 Đơn vị công tác: Trƣờng PTDT NT THPT huyện Điện Biên Đông 
 Điện Biên Đông, tháng 4 năm 2015 
 Chƣơng III. NGUYÊN NHÂN DẪN TỚI SAI LẦM THƢỜNG GẶP CỦA HỌC 
SINH KHI GIẢI BÀI TẬP PHẦN ĐỘNG HỌC CHẤT ĐIỂM. BIỆN PHÁP SƢ 
PHẠM NHẰM PHÁT HIỆN VÀ SỬA CHỮA NHỮNG SAI LẦM ĐÓ ................. 29 
I. NGUYÊN NHÂN DẪN TỚI SAI LẦM THƢỜNG GẶP CỦA HỌC SINH KHI 
GIẢI BÀI TẬP PHẦN ĐỘNG HỌC CHẤT ĐIỂM ..................................................... 29 
1. Nguyên nhân về kiến thức ............................................................................................ 29 
2. Nguyên nhân về việc học sinh chƣa nắm chắc phƣơng pháp giải bài tập ................. 30 
3. Học sinh hiểu sai đề, nhớ sai công thức, tính toán nhầm lẫn, chƣa nhớ hệ thống đo 
lƣờng chuẩn đối với các đại lƣợng vật lí .......................................................................... 30 
4. Nguyên nhân từ giáo viên ............................................................................................. 32 
II. CÁC BIỆN PHÁP DẠY HỌC NHẰM PHÁT HIỆN VÀ SỬA CHỮA SAI LẦM 
CỦA HỌC SINH KHI GIẢI BÀI TẬP PHẦN ĐỘNG HỌC CHẤT ĐIỂM ............. 32 
1. Giáo viên cung cấp cho học sinh các phƣơng pháp, các chú ý điển hình khi giải bài 
tập ....................................................................................................................................... 32 
2. Giáo viên tạo không khí thoái mái và điều kiện học tập phù hợp để học sinh bày tỏ 
quan điểm của mình .......................................................................................................... 34 
3. Giáo viên dùng những ví dụ phản biện để học sinh thấy đƣợc sự mâu thuẫn giữa các 
quan niệm vốn có của các em với các quan niệm khoa học ........................................... 35 
4. Giáo viên tạo điều kiện để học sinh trao đổi thảo luận nhóm. ................................... 35 
5. Liên hệ vận dụng cuộc sống, vận dụng kiến thức liên môn. ...................................... 35 
PHẦN III KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ....................................................................... 37 
I. KẾT LUẬN .................................................................................................................... 37 
II. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ......................................................................................... 38 
III. KIẾN NGHỊ ............................................................................................................... 39 
1. Đối với Bộ Giáo dục và Đào tạo .................................................................................. 39 
2. Đối với Sở Giáo dục và Đào tạo .................................................................................. 39 
3. Đối với đơn vị trƣờng .................................................................................................. 39 
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................... 39 
 Phần I 
 MỞ ĐẦU 
 I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI 
 1. Lí do khách quan 
 Vật lí là một môn khoa học giúp học sinh nắm đƣợc quy luật vận động 
của thế giới vật chất, bài tập vật lí giúp học sinh hiểu rõ những quy luật ấy, biết 
phân tích và vận dụng các quy luật vào thực tiễn. Trong nhiều trƣờng hợp mặc 
dù ngƣời giáo viên có trình bày tài liệu một cách mạch lạc, hợp logic, phát biểu 
định luật chính xác thì đó chỉ là điều kiện cần nhƣng chƣa đủ để học sinh hiểu 
và nắm sâu sắc kiến thức. Việc giải bài tập vật lí giúp các em ôn tập, củng cố, 
đào sâu, mở rộng kiến thức, rèn luyện thói quen vận dụng kiến thức khái quát 
để giải quyết các vấn đề của thực tiễn. Ngoài ra, việc giải bài tập vật lí còn giúp 
các em làm việc độc lập, sáng tạo, phát triển khả năng tƣ duy cũng nhƣ giúp các 
em tự kiểm tra mức độ nắm kiến thức của bản thân. Thông qua việc giải các bài 
tập vật lí sẽ tạo điều kiện cho học sinh vận dụng kiến thức đã học để giải quyết 
tình huống cụ thể thì kiến thức đó mới trở lên sâu sắc và toàn diện. 
 “Động học chất điểm” là chƣơng mở đầu của vật lí lớp 10, nội dung này 
là một phần cơ bản nhất của Vật lí phổ thông, bƣớc đầu cung cấp cho học sinh 
các khái niệm và đại lƣợng vật lí, là cơ sở để học sinh học tập các chƣơng tiếp 
theo trong chƣơng trình. Với tính chất là chƣơng mở đầu nên mức độ hiểu rõ nội 
dung kiến thức ở phần này sẽ là thƣớc đo để đánh giá sự hứng thú học tập của 
học sinh với bộ môn. 
 2. Lý do chủ quan 
 Trong thực tế giảng dạy môn vật lí tại trƣờng Phổ thông DTNT THPT 
huyện Điện Biên Đông, tỉnh Điện Biên tôi nhận thấy đối tƣợng học sinh của 
mình rất chăm chỉ làm bài tập, trong quá trình làm bài các em đã đƣợc thầy cô 
giáo trang bị các phƣơng pháp giải bài tập hoặc các em tự tìm tòi ra những 
phƣơng pháp riêng cho mình để ra kết quả bài toán. Tuy nhiên, trong quá trình 
 + Học sinh trƣờng Phổ thông DTNT THPT Huyện Điện Biên Đông. 
 + Các văn bản chỉ đạo công tác chuyên môn, quy chế chuyên môn. 
 + Môn Vật lí cấp THPT. 
 IV. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU 
 SKKN này đặt ra nhằm phát huy tính tích cực trong giảng dạy và học tập 
môn Vật lí THPT. Để học sinh tìm hiểu, tƣ duy và tăng hứng thú học tập, tăng 
khả năng nhận thức, phát huy tính tích cực, sự năng động và khả năng sáng tạo 
của học sinh nhằm nâng cao chất lƣợng học tập bộ môn Vật lí ở trƣờng Phổ 
thông DTNT THPT huyện Điện Biên Đông qua các nội dung sau: 
 - Chức năng của bài tập vật lí nói chung và của bài tập phần ''Động học 
chất điểm'' nói riêng trong dạy học Vật lí. 
 - Phân tích thực trạng của việc dạy học thông qua dạy và học phần ''Động 
học chất điểm'' ở trƣờng Phổ thông DTNT THPT huyện Điện Biên Đông. 
 - Nêu lên nguyên nhân dẫn đến các sai lầm mà học sinh thƣờng mắc phải 
khi giải bài tập phần Động học chất điểm và biện pháp sƣ phạm nhằm phát hiện 
và sửa chữa những sai lầm đó. 
 V. GIỚI HẠN, PHẠM VI ÁP DỤNG 
 SKKN này áp dụng đối với học sinh lớp 10 khối THPT. 
 SKKN thực hiện trong các tiết 05 và 10 (theo phân phối chƣơng trình vật 
lí 10 THPT) và trong các tiết bám sát, tự chọn trong chƣơng hoặc trong các tiết 
bồi dƣỡng đội tuyển học sinh giỏi. 
 VI. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 
 1. Nhóm phƣơng pháp nghiên cứu lý luận 
 Phần II 
 NỘI DUNG 
 Chƣơng I. CHỨC NĂNG CỦA BÀI TẬP VẬT LÍ TRONG DẠY 
HỌC VẬT LÍ 
 I. CHỨC NĂNG CỦA BÀI TẬP VẬT LÍ THEO QUAN ĐIỂM 
NHẬN THỨC 
 Quan niệm nhận thức của triết học Mác- Lênin khẳng định “con ngƣời có 
khả năng nhận thức thế giới khách quan, không gì là không thể nhận thức, chẳng 
qua là chƣa nhận thức đƣợc mà thôi”. Theo quan điểm của lí luận nhận thức, 
việc dạy học bộ môn vật lí tại trƣờng phổ thông phải chỉ ra đƣợc là “dạy và học 
cái gì?”, “dạy và học nhƣ thế nào?” bởi vì HS có đƣợc vốn kiến thức nhƣ 
chƣơng trình bắt buộc mà không có đƣợc phƣơng pháp xây dựng kiến thức ấy 
thì họ vẫn chƣa đủ sức để tự lực và sáng tạo trong hoạt động thực tiễn. Vậy bài 
tập vật lí có vai trò gì trong quan điểm của lí luận nhận thức? Trong thực tế dạy 
học vật lí ở trƣờng phổ thông hiện nay cho thấy tiềm năng của phƣơng tiện dạy 
học trong việc tích cực hóa hoạt động nhận thức của HS chƣa đƣợc khai thác 
đầy đủ. Đó là một trong các nguyên nhân làm cho HS ít hứng thú với môn học, 
ít có khả năng vận dụng. Các phƣơng tiện nhƣ sách giáo khoa, sách tham khảo, 
sách bài tập, các phần mềm vi tính dùng cho ôn tập... tạo điều kiện cho HS hoạt 
động nhận thức trên cơ sở các khái niệm, các kết luận khái quát. Trong đó, bài 
tập vật lí đóng vai trò lớn trong việc giúp kiến thức của HS sâu hơn, bền vững 
hơn và có khả năng vận dụng vào thực tiễn. Có thể trong quá trình hình thành 
kiến thức, kĩ năng mới, do nhiều nguyên nhân HS chƣa tri giác thật sự đƣợc đầy 
đủ hoặc ghi nhớ chƣa đƣợc bền vững thì việc sử dụng bài tập vật lí là phƣơng án 
mang lại hiệu quả cao hơn. 
 II. CHỨC NĂNG CỦA BÀI TẬP VẬT LÍ THEO QUAN ĐIỂM LÍ 
LUẬN DẠY HỌC 
 Bài tập vật lí là một trong những phƣơng tiện chủ yếu và quan trọng trong 
dạy học vật lí. Có rất nhiều tài liệu đề cập tới vai trò và tác dụng của bài tập vật 
 Chƣơng II 
 THỰC TRẠNG DẠY HỌC BÀI TẬP PHẦN ĐỘNG HỌC CHẤT 
ĐIỂM VẬT LÍ LỚP 10 Ở TRƢỜNG PHỔ THÔNG DTNT THPT HUYỆN 
ĐIỆN BIÊN ĐÔNG 
 I. CHẤT LƢỢNG VÀ HIỆU QUẢ CỦA VIỆC DẠY BÀI TẬP VẬT LÍ Ở 
TRƢỜNG PHỔ THÔNG DTNT HUYỆN ĐIỆN BIÊN ĐÔNG HIỆN NAY 
 Trong những năm giảng dạy bộ môn Vật lí tại trƣờng, tôi nhận thấy, đại 
đa số học sinh của trƣờng PTDT NT THPT huyện Điện Biên Đông và một số 
trƣờng khác trên địa bàn nói chung đều có tâm lí cho rằng môn vật lí là một môn 
khó học và dần dần các em có tâm lí sợ bộ môn và không có hứng thú đối với 
môn học. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến điều này nhƣng có một nguyên nhân 
mà hầu hết các em đều gặp phải là do quan niệm chƣa chính xác về hiện tƣợng 
vật lí, hoặc do phƣơng pháp giải chƣa phù hợp dẫn đến việc không thể tƣ duy 
đƣợc cách giải bài tập hoặc kết quả làm ra không đúng. Điều này dẫn đến kết 
quả kiểm tra đánh giá của các em cũng không cao. 
 Từ năm học 2013 đến 2015, tôi đƣợc Hiệu trƣởng nhà trƣờng phân công 
giảng dạy bộ môn Vật lí lớp 10 qua quá trình trực tiếp giảng dạy tôi nhận thấy 
thực trạng việc dạy và học của Nhà trƣờng thể hiện qua một số đặc điểm cụ thể 
nhƣ sau: 
 1. Thuận lợi 
 Phần lớn các em trƣờng Phổ thông DTNT THPT huyện Điện Biên Đông 
đều chăm ngoan, tôn trọng, lễ phép và nghe lời thầy cô giáo. Học sinh nhà 
trƣờng đƣợc tuyển sinh đầu vào nên các em đều là các tấm gƣơng điển hình về 
đạo đức và học tập của huyện nhà. Chính vì vậy, các em học sinh chƣa có dấu 
hiệu sa vào các tệ nạn xã hội nhƣ nghiện ma túy, nghiện chơi game, bài bạc, lô 
đề .... Hơn nữa, do đặc thù nhà trƣờng học hai ca nên thời gian dành cho học tập 
trên lớp của nhà trƣờng và tự học của học sinh cũng nhiều hơn. 
 1. Sai lầm khi không chọn hoặc chọn hệ quy chiếu không rõ ràng 
 Động học là một phần của Cơ học trong đó ngƣời ta nghiên cứu cách xác 
định vị trí của các vật trong không gian ở các thời điểm khác nhau và mô tả các 
tính chất chuyển động của các vật bằng các phƣơng trình toán học. Tuy nhiên, 
sai lầm thƣờng gặp của HS khi làm bài tập phần này là không xác định rõ HQC 
(Vật làm mốc, hệ tọa độ gắn với vật làm mốc, chiều dƣơng, gốc thời gian), hoặc 
đôi khi trong quá trình làm bài HS bỏ qua việc chọn HQC dẫn đến bài tập trình 
bày không chặt chẽ. 
 Ví dụ 1: Một đoàn tàu rời ga chuyển động thẳng nhanh dần đều. Sau 1 
phút tàu đạt tốc độ 40 km/h. 
 a) Tính gia tốc của tàu. 
 b) Viết phƣơng trình chuyển động của tàu. 
 Lời giải của HS1: 
 vv 11,11 0
 a) Gia tốc của tàu: a 0 0,185( m / s2 ) 
 t 60
 1
 b) Phƣơng trình chuyển động của tàu: x x v t at 2 
 002
 1
 thay số ta đƣợc: x .0,185. t22 0,0925. t (m) 
 2
 Sai lầm của học sinh: 
 - Không chọn hệ quy chiếu dẫn đến lời giải bài làm chƣa thuyết phục vì 
ngƣời đọc lời giải không có căn cứ để xác định x0, v0 và t. 
 - Giả sử nếu HS1 đƣợc yêu cầu nhận xét bài HS2: Chọn chiều dƣơng 
ngƣợc chiều chuyển động, ra kết quả gia tốc a = - 0185 (m/s2) thì HS1 có thể sẽ 
cho rằng bài làm của bạn là sai vì kết quả âm (mặc dù HS2 tính đúng).