Sáng kiến kinh nghiệm Phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh bằng phương pháp học tập theo tổ, nhóm phần văn học dân gian Việt Nam

 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC, CHỦ 
ĐỘNG, SÁNG TẠO CỦA HỌC SINH 
 BẰNG PHƯƠNG PHÁP HỌC TẬP 
THEO TỔ, NHÓM PHẦN VĂN HỌC 
 DÂN GIAN VIỆT NAM LỜI MỞ ĐẦU
 Nâng cao chất lượng dạy và học văn trong nhà trường phổ thông 
không chỉ là điều trăn trở của những giáo viên bộ môn mà còn là sự băn 
khoăn của toàn xã hội. Hiệu quả của vấn đề được thể hiện ở chất lượng học 
tập của học sinh, lượng kiến thức, kỹ năng nói - viết, sự hứng thú trong học 
tập, khả năng gắn kết với thế giới, thực tế xung quanh.
 Để đạt được điều đó, người giáo viên phải vận dụng nhiều phương 
pháp khác nhau và trong thực tế giảng dạy, các phương pháp phải luôn 
được đổi mới, cải tiến cho phù hợp và đáp ứng kịp thời nhu cầu học tập.
 Xu hướng dạy và học hiện nay đặc biệt chú trọng đến đối tượng học 
sinh, xem học sinh là chủ thể, trung tâm của quá trình dạy va học. Các 
phương pháp được sử dụng đều phải chú trọng đến việc phát huy tính tích 
cực, chủ động, sáng tạo của học sinh. Bên cạnh phương pháp ứng dụng 
công nghệ thông tin vào dạy học (một phương pháp mới, hiện đại đang 
được nhiều nơi, nhiều người ưa chuộng), thì cách thức tổ chức cho học sinh 
học tập theo tổ nhóm, tự thảo luận, trao đổi cũng là một phương pháp tỏ ra 
rất hiệu quả.
 Tổ chức cho học sinh học tập theo tổ, nhóm đến nay không còn là 
phương pháp quá mới mẻ.Vấn đề đặt ra ở đây là thực hiện như thế nào để 
tiết học đạt hiệu quả, phát huy tính tích cực sáng tạo của học sinh.
 Vì vậy, trong khuôn khổ bài viết này, tôi xin phép trình bày vài ý 
kiến (chưa thể gọi là sáng kiến) về việc phát huy tính tích cực, chủ động, 
sáng tạo của học sinh bằng phương pháp học tập theo tổ, nhóm để nâng 
cao chất lượng dạy học, đưa giờ học thoát khỏi sự nhàm chán, đơn điệu và 
khô khan, nhất là các tiết ôn tập, cụ thể là phần Văn học dân gian Việt 
Nam, Chương trình Lớp 10 –THPT.
 Rất mong nhận được những ý kiến đóng góp của quý đồng nghiệp. Tất nhiên, công việc này phải được giáo viên định hướng và hướng 
dẫn cụ thể về đề tài, về cách thực hiện, cách xử lý thông tin, tư liệu tìm 
được
 II. Lợi ích của công việc :
 Thực tế cho thấy việc yêu cầu học sinh tìm đọc thêm tác phẩm ngoài 
sách giáo khoa đem lại nhiều lợi ích. Vốn tư liệu được làm giàu thêm nên 
học sinh có điều kiện tham gia xây dựng bài, tiếp thu bài tốt hơn, nhớ bài 
lâu hơn, lựa chọn hiệu quả hơn khi làm văn.
 Ví dụ: Ở bài Khái quát văn học dân gian Việt Nam, sách giáo khoa có 
đoạn viết: “ Văn học dân gian được chắt lọc, mài giũa qua không gian và 
thời gian, khi đến với chúng ta, đã trở thành những viên ngọc sáng. Nhiều 
tác phẩm đã trở thành những mẫu mực về nghệ thuật để ta học tập. Những 
truyện kể dân gian làm cho “ từ đứa trẻ đầu xanh đến cụ già tóc bạc đều 
truyền tụng và yêu dấu” ( tựa sách Lĩnh Nam chích quái). Những lời ca 
tiếng hát ân tình ngày xưa vẫn còn làm say đắm lòng người hôm nay và cả 
mai sau”. Nhưng số lượng tác phẩm được giới thiệu trong chương trình quá 
ít, có khi lặp lại ( Tấm Cám), có khi chỉ là trích đoạn,
 Thực tế cho thấy: Không phải tất cả học sinh đều biết được một số tác 
phẩm tiêu biểu. Nếu có biết thì số học sinh nắm được trọn vẹn tác phẩm 
cũng không nhiều. Do đó, để tham gia xây dựng bài, các em chưa đủ tự tin. 
Tất nhiên sẽ có vài học sinh khá, giỏi tham gia phát biểu ý kiến, nhưng xét 
về lâu dài, hiện tượng này sẽ làm giờ học đơn điệu, nhàm chán, không phát 
huy được tính tích cực của số đông học sinh. Nếu giáo viên hướng dẫn cho 
học sinh chuẩn bị trước, tìm tòi, trao đổi tư liệu với nhau trước, và nếu 
công việc được thực hiện nghiêm túc, chắc chắn vấn đề trên sẽ được cải 
thiện đáng kể.
 Trong quá trình giảng dạy, giáo viên cần gợi ý để học sinh phát hiện 
ra những điểm giống nhau giữa các tác phẩm, từ đó hiểu rõ hơn, sâu sắc 
hơn về tính truyền thống, về những giá trị nhân bản, thấy được VHDG là 
tài sản, là tiếng nói chung của cả cộng đồng, và rộng hơn là của cả nhân 
loại.
 Việc sưu tầm tư liệu có thể sẽ chiếm không ít thời gian của học sinh 
trong khi các em còn phải dành thời gian để đảm bảo yêu cầu của các môn 
học khác. Vì thế, định hướng của giáo viên trong việc tổ chức cho học sinh 
học nhóm là hết sức quan trọng. Không làm thay công việc của học sinh, được. Giáo viên có thể yêu cầu học sinh tìm hiểu thêm những câu, những 
truyện có cùng chủ đề, cùng đặc điểm truyền thống để viết bài nhận xét về 
một khía cạnh nào đó do giáo viên định hướng.
 Ví dụ: Khi dạy bài Những câu hát than thân, yêu thương tình nghĩa, 
tôi thấy học sinh rất thích và có cảm nhận khá hay về câu ca dao có hình 
ảnh muối mặn – gừng cay . Tôi đã cho học sinh tìm thêm những câu ca dao 
có hình ảnh trên và viết bài nhận xét về:
 1- Hình ảnh muối mặn – gừng cay trong đời sống xã hội xưa và
 trong ca dao dân ca. (Nhóm 1).
 2- Hình ảnh muối mặn – gừng cay trong những câu ca thể hiện tình 
 nghĩa thủy chung, mặn nồng của người dân lao động. (Nhóm 2).
 3- Hình ảnh muối mặn – gừng cay trong những câu ca thể hiện tình 
 yêu quê hương đất nước. ( Nhóm 3).
 Sau thời gian quy định một tuần, các em nộp bài viết. Tôi nhận thấy 
các em có sự cảm thụ rất sáng tạo, bài viết công phu. Để khuyến khích, tôi 
cộng thêm điểm (1-2 điểm tuỳ theo nội dung bài viết) vào cột kiểm tra 15 
phút. Các em rất phấn khởi, hứng thú.
B.TỔ CHỨC HỌC TẬP THEO TỔ, NHÓM BẰNG HÌNH THỨC 
THUYẾT TRÌNH :
 Văn học dân gian (VHDG) là bộ phận văn học rất gần gũi với mọi 
người, trong đó có học sinh. Ở cấp I và II các em đã được học về VHDG, 
riêng ở lớp 10, học kỳ I, thì phần trọng tâm cũng là VHDG. Mỗi học sinh, 
ít nhiều đều đã có một số kiến thức, vốn liếng nhất định và hầu hết, các em 
đều tỏ ra rất thích thú khi học VHDG. Trong thực tế, nguồn tư liệu về bộ 
phận văn chương này rất phong phú. Do đó, nếu giáo viên định hướng, tổ 
chức tốt, chắc chắn hình thức học tập này sẽ mang lại hiệu quả cao, nhất là 
đối với các bài học về thể loại quen thuộc như truyện cổ tích, ca dao dân ca 
và bài ôn tập.
 Qua thực tế giảng dạy của cá nhân và tham khảo ý kiến của một số 
đồng nghiệp đã tổ chức hình thức học tập này, tôi xin được nêu ra một số Có ô điểm, lời phê.
 Mục lục, danh sách các thành viên.
 - Sau khi giao đề tài cho từng tổ, nhóm với thời gian quy định hợp lý, 
học sinh sẽ nộp bài để giáo viên xem và nhận xét, đánh giá bước đầu. Giáo 
viên có thể sửa chữa và dặn dò thêm đối với học sinh sẽ thuyết trình để giờ 
học hiệu quả hơn. Nếu thời gian hạn chế có thể chọn một hai bài tiêu biểu, 
viết tốt để trình bày trước lớp.
 - Dự kiến tình huống nảy sinh trong quá trình làm việc để có hướng 
giải quyết kịp thời, hợp lý.
 b) Học sinh:
 Học sinh tự bàn bạc, trao đổi và phân công cho nhau cùng thực hiện 
bài thu hoạch chung. Để tránh tình trạng một số cá nhân không làm việc 
thực sự, tổ trưởng sẽ phân công cụ thể từng phần việc cho các thành viên 
và ghi lại bảng phân công. Khi nộp bài thuyết trình sẽ kèm theo cả phần 
đóng góp của các cá nhân (bản viết thô)
 c) Phân bố thời gian:
 Mỗi giáo viên tùy đặc điểm, tình hình lớp, nội dung bài học, thời 
gian dành cho bài học và theo chủ ý riêng, hoàn toàn có thể linh động phân 
bố thời gian sao cho hợp lý. Nhưng nhìn chung, cần đảm bảo thời gian để:
 - Học sinh thuyết trình đề tài và trả lời thắc mắc.
 - Giáo viên nêu nhận xét, tổng kết.
 2. Lên lớp:
 a - Ổn định trật tự.
 b - Kiểm tra bài cũ.
 c - Giới thiệu bài ôn tập và cách thức làm việc. 
 d - Bài mới.
 * Hoạt động của học sinh :
 - Thuyết trình :
 Người được cử thuyết trình sẽ giới thiệu đề tài cùng các vấn đề được
 trình bày trong công trình mà tổ, nhóm mình đã thực hiện. Chú ý đến tính Khi đánh giá, chú ý khuyến khích sự sáng tạo của học sinh bởi trong 
thực tế, nhiều học sinh tỏ ra rất sáng tạo, có nhiều ý tưởng độc đáo, đáng 
trân trọng.
 d) Củng cố dặn dò:
 - Nhắc nhở học sinh tự ôn tập để củng cố kiến thức.
 - Chuẩn bị cho bài kiểm tra (nếu có) và bài tiếp theo trong chương
trình.
 C. KHẢ NĂNG ỨNG DỤNG KHI DẠY VĂN HỌC DÂN GIAN
 Để chuẩn bị bài mới, mỗi học sinh bên cạnh việc soạn bài theo phần 
hướng dẫn học bài trong sách giáo khoa, còn phải tích cực cùng tổ, nhóm, 
thực hiện các công việc khác mà giáo viên yêu cầu. Trong phần văn học 
dân gian, có sáu bài có thể áp dụng hình thức học tập theo tổ, nhóm.
 Sau đây là một số đề xuất ứng dụng ở từng bài cụ thể:
 Bài Khái quát văn học dân gian Việt Nam
 Các tổ, nhóm sẽ:
 - Sưu tầm những văn bản khác nhau của cùng một bài ca dao hoặc 
 một truyện kể dân gian.
 - Sưu tầm những truyện kể, ca dao dân ca, thành ngữ, tục ngữ, 
 thể hiện niềm tin bất diệt vào chính nghĩa, cái thiện,lòng yêu quê 
 hương đất nước.
 - Sưu tầm và kể tác phẩm cụ thể của từng thể loại văn học dân gian.
 Bài: Truyện cổ tích
 Các tổ, nhóm sẽ:
 - Sưu tầm và kể lại chi tiết một truyện cổ tích thần kỳ mà em thấy hay
nhất
 (tổ cử một HS đại diện kể).
 -Viết bài thuyết trình cho biết: Trong truyện em vừa kể nhân vật chính
có số phận như thế nào? Liên hệ với các truyện khác mà em biết; cách kết
thúc có hậu của câu chuyện đã nêu lên ước mơ gì của người bình dân?
 Truyện Tấm Cám Người xử kiện, 
 Dân lao động 
 người cầm quyền 
 nghèo, từng lo 
 Quan hệ xã hội, địa phương, đại 
 tiền lót quan, 
 pháp luật diện thực thi luật 
 mong được xử 
 pháp, nổi tiếng xử
 thắng kiện.
 kiện giỏi.
 xòe 5 ngón tay Vội xòe 5 ngón 
 trái úp lên 5 ngón tay, ngẩng mặt 
 Hành động, cử chỉ
 tay mặt( chủ nhìn thầy lí ( bị
 động) động)
 Tao biết mày 
 Xin xét lại! lẽ 
 phải nhưng nó 
 Lời nói phải về con mà! 
 lại phải bằng hai
 ( bị động)
 mày!( chủ động)
 Cải đã phản ứng như thế nào khi bị kết tội? Tại sao Cải không
 nói trước công đường? Quan có hiểu ẩn ý đó không? Quan giải thích ẩn ý 
ấy như thế nào? Thầy lí xử kiện dựa trên tiêu chuẩn nào? Vậy cái sự giỏi 
của thầy ở đây là giỏi về vấn đề gì?
 - Qua truyện này chúng ta thấy được gì ở chốn công đường ngày
xưa?
 - Kết quả của Cải? bài học cần rút ra?
 - Nghệ thuật kể chuyện có gì đặc sắc?
 • Sưu tầm một số tác phẩm cùng kiểu truyện về thầy lí xử kiện .
 Bài: Ca dao.
 Tổ, nhóm sẽ sưu tầm những câu ca dao:
 - Những câu hát than thân, tình nghĩa.
 - Ca dao hài hước
 -Mở đầu bằng miêu tả cảnh thiên nhiên, miêu tả khung cảnh sinh
 hoạt.
 - Có hình ảnh so sánh ẩn du.
 Ứng dụng cụ thể:
 Bài dạy: Ôn tập Văn học dân gian
 Thời gian PPCT: tiết 29 + Hệ thống hóa những kiến thức chung về VHDG, các kiến thức về
từng 
 thể loại, đặc biệt là các kiến thức về tác phẩm (hoặc đoạn trích) đã 
học.
 có thể dùng hình thức kẻ khung.
 + Thực hành phân tích tác phẩm VHDG: viết bài văn, nêu cảm xúc
suy.
 nghĩ về những bài được học trong chương trình
 - Quy định cụ thể về:
 + Thời gian thuyết trình và trả lời thắc mắc:10 pht/tổ (để các em chủ
động
 viết bài phù hợp)
 + Đánh giá: sẽ có chấm điểm – lấy vào cột điểm 15 phút. Việc đánh
giá
 chấm điểm sẽ căn cứ vào:
 Nội dung bài viết (điểm tối đa: 7, giáo viên chọn 3/6 bài để thuyết
trình)
 Thuyết trình sinh động và trả lời thắc mắc tốt (điểm tối đa cho phần
 nầy là
 3 điểm)
 - Tư vấn nếu học sinh nhờ giúp đỡ.
 - In sẵn nội dung bài ôn tập để phát cho học sinh vào cuối giờ.
b) Học sinh: Chuẩn bị trong thời gian 1 tuần
 - Tổ trưởng chịu trách nhiệm chung
 - Tổ trưởng cùng các thành viên bàn bạc thảo luận về những nội dung, 
những việc phải thực hiện và phân chia công việc cụ thể sẽ góp ý cùng 
nhau hoàn thành bài thu hoạch chung (tổ trưởng ghi lại bảng phân công để 
giáo viên có thể kiểm tra đột xuất, tránh tình trạng đùn đẩy cho bạn làm)
 - Khi học sinh nộp bài thu hoạch, giáo viên đọc chọn ra 3 tổ thuyết 
trình, các tổ được chọn sẽ cử người thuyết trình. Giáo viên dặn dò thêm 
những học sinh đại diện tổ thuyết trình (về nội dung bài nói, cách nói, 
giọng điệu.) để phần trình bày của các em tốt hơn, đồng thời cũng dự trù 
những tình huống phát sinh để có cách xử lý nhanh chóng phù hợp