Sáng kiến kinh nghiệm Phát triển năng lực viết đoạn văn nghị luận cho học sinh qua tổ chức hoạt động viết kết nối trong dạy đọc văn bản thơ trữ tình trung đại lớp 10 ở trường THPT

 SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
 TRƯỜNG THPT ĐÔNG HIẾU
 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
Đề tài:
 PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC VIẾT ĐOẠN VĂN NGHỊ LUẬN CHO 
 HỌC SINH QUA TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG VIẾT KẾT NỐI
 TRONG DẠY ĐỌC VĂN BẢN THƠ TRỮ TÌNH TRUNG ĐẠI 
 LỚP 10
 Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
 NĂM HỌC: 2021 - 2022 BẢNG QUY ƯỚC VIẾT TẮT
BPDH Biện pháp dạy học
CT Chương trình
GDPT Giáo dục phổ thông
GV Giáo viên
HS Học sinh
KTDH Kĩ thuật dạy học
NL Năng lực
Nxb Nhà xuất bản
PC Phẩm chất
PP Phương pháp
PPDH Phương pháp dạy học
SGK Sách giáo khoa
SGV Sách giáo viên
THPT Trung học phổ thông
VB Văn bản
YCCĐ Yêu cầu cần đạt PHẦN 1. ĐẶT VẤN ĐỀ
 1. Lí do chọn đề tài
 1.1. CT GDPT, CT tổng thể (Khung chương trình) cùng với các CT môn 
học, hoạt động giáo dục đã được ban hành kèm theo thông tư số 32/2018/TT- 
BGDĐT, trong đó có CT GDPT môn Ngữ Văn 2018. Một trong những quan điểm 
xây dựng Chương trình GDPT Ngữ Văn mới là “lấy việc rèn luyện các kĩ năng 
giao tiếp (đọc, viết, nói và nghe) làm trục chính xuyên suốt cả ba cấp học Các 
kiến thức phổ thông cơ bản, nền tảng về tiếng Việt và văn học được hình thành qua 
hoạt động dạy học tiếp nhận và tạo lập văn bản; phục vụ trực tiếp cho yêu cầu rèn 
luyện các kĩ năng đọc, viết, nói và nghe”. Chính vì vậy, việc chọn phát triển năng 
lực viết đoạn văn nghị luận cho học sinh qua hoạt động viết kết nối trong dạy đọc 
văn bản trữ tình trung đại lớp 10 ở trường THPT vừa giúp cho việc tích hợp tốt, 
vừa thể hiện rõ đặc điểm chương trình phát triển năng lực là không lấy việc trang 
bị kiến thức làm mục tiêu giáo dục.
 1.2. Mặt khác, mục tiêu phát triển năng lực viết ở cấp THPT của CT Ngữ 
Văn 2018 là viết thành thạo các kiểu văn bản nghị luận và thuyết minh tổng hợp 
đúng quy trình, có chủ kiến, đảm bảo logic và có sức thuyết phục. Trong đó, phát 
triển năng lực viết đoạn văn bản nghị luận, văn bản nghị luận được đặt ra xuyên 
suốt cả cấp học.
 1.3. Là một giáo viên giảng dạy bộ môn Ngữ Văn ở trường phổ thông, 
chúng tôi không thể đứng ngoài cuộc. Do vậy, việc lựa chọn nghiên cứu một vấn 
đề liên quan đến CT 2018 của chúng tôi có thể xem là sự chuẩn bị cần thiết, tất yếu 
cho việc thực hiện dạy học CT mới ở cấp THPT vào năm 2022.
 Từ những lí do trên, chúng tôi chọn đề tài “Phát triển năng lực viết đoạn 
văn nghị luận cho HS học sinh qua tổ chức hoạt động viết kết nối trong dạy đọc 
văn bản thơ trữ tình trung đại lớp 10 ở trường THPT” làm đề tài sáng kiến kinh 
nghiệm.
 2. Mục đích nghiên cứu
 Xuất phát từ cơ sở lí luận và thực tiễn dạy học, sáng kiến đề xuất nguyên tắc, 
biện pháp phát triển năng lực viết đoạn văn nghị luận cho học sinh qua tổ chức 
hoạt động viết kết nối trong dạy đọc văn bản thơ trữ tình trung đại lớp 10 ở trường 
THPT theo định hướng Chương trình GDPT môn Ngữ Văn 2018.
 3. Nhiệm vụ nghiên cứu
 - Tìm hiểu cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn của việc phát triển năng lực viết 
đoạn văn nghị luận cho học sinh qua tổ chức hoạt động viết kết nối trong dạy đọc 
văn bản thơ trữ tình trung đại lớp 10 ở trường THPT theo định hướng CT GDPT 
môn Ngữ Văn 2018.
 1 - Bên cạnh đó, chúng tôi nhận thức được rằng để phát triển năng lực viết 
đoạn văn nghị luận học sinh, giáo viên cần đổi mới mạnh mẽ việc thiết kế kế hoạch 
bài dạy, đổi mới phương pháp, hình thức dạy học và kiểm tra đánh giá. Vì vậy đề 
tài đã đưa ra nguyên tắc, biện pháp phát triển năng lực viết đoạn văn nghị luận qua 
tổ chức hoạt động viết kết nối trong dạy đọc văn bản thơ trữ tình trung đại lớp 10 ở 
trường THPT theo hướng mới, phù hợp với mục tiêu, yêu cầu cần đạt của CT 
GDPT - CT tổng thể 2018 nói chung và CT GDPT môn Ngữ Văn 2018 nói riêng.
 3 nhạc điệu, nhịp điệu cũng như giọng điệu của bài thơ.
 Nhịp điệu là những điểm ngắt hay ngừng theo chu kì nhất định trên văn bản 
do tác giả chủ động bố trí. Nhịp điệu chứa đựng sự lặp lại có biến đổi cảu các yếu 
tố ngôn ngữ và hình ảnh nhằm gợi ra cảm giác về sự vận động của sự sống và thể 
hiện cảm nhận thẩm mĩ về thế giới.
 Nhạc điệu là cách thức tổ chức các yếu tố âm thanh của ngôn từ để lời văn 
gợi ra cảm giác về âm nhạc (âm hưởng, nhịp điệu). Trong thơ, những phương thức 
cơ bản để tạo nhạc điệu là gieo vần, ngắt nhịp, điệp, phối hợp thanh điệu bằng 
trắc,
 Đối là cách thức tổ chức lời văn thành hai vế cân xứng và song đôi với nhau 
cả về ý và lời. Căn cứ vào sự thuận chiều hay tương phản về ý và lời, có thể chia 
đối thành hai loại: đối cân (thuận chiều) và đối chọi (tương phản).
 Thi luật là toàn bộ những quy tắc tổ chức ngôn từ trong thơ như: gieo vần, 
ngắt nhịp, hòa thanh, đối, phân bố số tiếng trong một dòng thơ, số dòng trong cả 
bài thơ,
 Thể thơ là sự thống nhất giữa mô hình thi luật và loại hình nội dung của tác 
phẩm thơ. Các thể thơ được hình thành và duy trì sự ổn định của chúngtrong quá 
trình phát triển của lịch sử văn học.
 2.1.1.2. Khái niệm văn bản nghị luận
 Từ điển tiếng Việt cho rằng: Nghị luận là bàn và đánh giá cho rõ vấn đề nào 
đó. Văn nghị luận là thể văn dùng lí lẽ, phân tích, giải quyết vấn đề [16, tr.678].
 SGK Ngữ văn 11 định nghĩa: “Nghị luận là một thể loại văn học đặc biệt, 
dùng lí lẽ, phán đoán, chứng cứ để bàn luận về một vấn đề nào đó (chính trị, xã 
hội, văn học nghệ thuật, triết học, đạo đức...). Vấn đề được nêu ra như một câu hỏi 
cần được giải đáp, cần được làm sáng tỏ. Luận là bàn về đúng, sai, phải, trái, khẳng 
định điều này, bác bỏ điều kia, để người ta nhận ra chân lí, đồng tình với mình, 
chia sẻ quan điểm và niềm tin với mình. Sức mạnh của văn nghị luận là ở sự sâu 
sắc của tư tưởng, tình cảm, tính mạch lạc, chặt chẽ của suy nghĩ và trình bày, sự 
thuyết phục của lập luận. Vận dụng các thao tác như giải thích, phân tích, chứng 
minh, bác bỏ, so sánh, văn nghị luận tác động vào lí trí, nhận thức và cả tâm hồn 
người đọc, giúp họ hiểu rõ vấn đề đã nêu ra [3].
 Văn nghị luận ngoài yếu tố trình bày, diễn giải, ít hoặc nhiều, trực tiếp hoặc 
gián tiếp còn có yếu tố tranh luận. Do đó, ngôn ngữ trong văn nghị luận cũng giàu 
hình ảnh và sắc thái biểu cảm, nhưng quan trọng nhất là phải “dùng từ với một sự 
chính xác nghiệt ngã” (M.Go-rơ-ki). Ngôn ngữ văn nghị luận mang tính xã hội và 
tính học thuật cao.” [4, tr.110].
 Tiếp thu các ý kiến trên, chúng tôi nhận thấy văn bản nghị luận là loại văn 
bản dùng lí lẽ và dẫn chứng để bàn bạc về một vấn đề nhất định trong đời sống 
(chính trị, xã hội, văn học nghệ thuật, triết học, đạo đức...), nhằm tác động người
 5 tập, rèn luyện, cho phép con người huy động tổng hợp các kiến thức, kĩ năng và 
các thuộc tính cá nhân khác như hứng thú, niềm tin, ý chí,... thực hiện thành công 
một loại hoạt động nhất định, đạt kết quả mong muốn trong những điều kiện cụ 
thể”. [10, tr.37]
 Từ định nghĩa trên, chúng ta có thể rút ra những đặc điểm chính của năng
lực là:
 - Năng lực là sự kết hợp giữa tố chất sẵn có và quá trình học tập, rèn luyện
của người học.
 - Năng lực là kết quả huy động tổng hợp các kiến thức, kĩ năng, các thuộc 
tính cá nhân khác như hứng thú, niềm tin, ý chí,...
 - Năng lực được hình thành, phát triển thông qua hoạt động và thể hiện 
thành công trong hoạt động thực tiễn.
 Dạy học phát triển năng lực còn gọi là dạy học định hướng kết quả đầu ra đã 
được bàn đến từ những năm 90 của thế kỉ XX và ngày nay đã trở thành xu hướng 
giáo dục quốc tế.
 Dạy học phát triển NL nhằm đảm bảo chất lượng đầu ra của việc dạy học, 
thực hiện mục tiêu phát triển toàn diện các phẩm chất, nhân cách, chú trọng năng 
lực vận dụng tri thức trong những tình huống thực tiễn nhằm chuẩn bị cho con 
người năng lực giải quyết các tình huống của cuộc sống và nghề nghiệp. Dạy học 
phát triển NL nhấn mạnh vai trò của người học với tư cách là chủ thể của quá trình 
nhận thức. Khác với dạy học định hướng nội dung, dạy học phát triển năng lực tập 
trung vào việc mô tả chất lượng đầu ra, có thể coi là sản phẩm cuối cùng của quá 
trình dạy học. Việc quản lí chất lượng dạy học chuyển từ việc điều khiển đầu vào 
sang điều khiển đầu ra tức là kết quả học tập của người học.
 2.1.1.4. Khái niệm năng lực viết trong dạy học môn Ngữ Văn
 Viết trong dạy học môn Ngữ Văn, theo diễn giải của CT mới là kĩ năng tạo 
lập VB gồm: kĩ thuật viết và viết câu, đoạn, văn bản. Viết câu, đoạn, văn bản gồm: 
các yêu cầu về quy trình tạo lập văn bản và thực hành viết theo đặc điểm của các 
kiểu văn bản [11, tr.13]. Dạy viết trong môn Ngữ Văn là hình thành và phát triển kĩ 
năng tạo lập các kiểu VB theo quy trình và đặc điểm thể loại VB.
 Như vậy, năng lực viết có thể hiểu là người học có khả năng viết một cách 
độc lập khi được yêu cầu thực hiện và bài viết thể hiện đầy đủ các tiêu chí của một 
bài viết sáng tạo; khả năng nhận biết được ích lợi của việc viết; nhận biết khi nào 
thì cần viết và viết như thế nào để giải quyết được vấn đề; người đọc sẽ có nhận 
thức, thái độ, hành động như người viết mong muốn.
 Trên đây là những gợi ý quan trọng cho chúng tôi khi thực hiện đề tài sáng
kiến.
 7 luận, có đến 76,8% chỉ đọc đề và viết đoạn văn luôn, chỉ có 39 % có xác định vấn 
đề rồi viết, 36,6% HS biết tìm nguồn tư liệu để viết, chỉ 18,3% thực hiện việc xác 
định hình thức đoạn văn sẽ viết, 15,9% chú ý việc sắp xếp các câu văn và ở khâu 
kiểm tra, sửa chữa đoạn văn sau khi viết chỉ chiếm 12,2%.
 Từ những số liệu trên, chúng tôi thấy rằng, đa số HS viết đoạn còn bản năng, 
phần lớn HS không phân tích đề hoặc xác định vấn đề trước khi viết đoạn, chưa 
chú ý đến việc xác định nguồn tư liệu để viết dẫn đến hạn chế trong việc trích dẫn 
dẫn chứng khi viết đoạn, chưa huy động được những kiến thức, kinh nghiệm các 
em đã có qua giờ đọc hiểu văn bản chẳng hạn như vốn từ, cách sử dụng các biện 
pháp tu từ trong diễn đạt, Việc HS chưa chú ý đến lựa chọn hình thức đoạn văn, 
tìm ý, phác thảo dàn ý cho đoạn văn nghị luận sẽ viết không chỉ ảnh hưởng đến 
khâu sắp xếp các câu văn hợp lí, khó khăn trong chuyển tải nội dung cũng như tạo 
liên kết giữa các câu trong đoạn mà còn hạn chế trong việc. Những hạn chế trên 
dẫn đến nhiều HS chưa chủ động, tích cực, thậm chí không hứng thú khi được giao 
nhiệm vụ viết đoạn nghị luận.
 2.1.2.2. Thực trạng phát triển năng lực viết đoạn văn nghị luận cho học sinh 
qua hoạt động viết kết nối trong dạy đọc văn bản thơ trữ tình lớp 10 ở trường 
trung học phổ thông trên địa bàn huyện thị xã Thái Hòa, Nghệ An
 Theo lộ trình của CT GDPT tổng thể năm 2018, đến năm học 2022 – 2023, 
CT môn Ngữ văn mới được thực thi ở lớp 10 THPT. Thế nên, việc tổ chức hoạt 
động viết trong giờ dạy đọc VB thơ trữ tình trung đại lớp 10 hiện nay ở các trường 
THPT trên địa bàn huyện thị xã Thái Hòa, Nghệ An vẫn chưa được thực hiện 
(ngoại trừ những giờ học mang tính thực nghiệm). Hoạt động được tổ chức chủ 
yếu trong giờ dạy học VB trơ trữ tình trung đại lớp 10 vẫn là hoạt động đọc. GV 
bên cạnh tập trung dạy nội dung, trang bị kiến thức cho HS cũng đã chú trọng dạy 
kĩ năng đọc hiểu VB thơ trữ tình trung đại ở lớp 10 theo đặc trưng thể loại, một số 
ít GV đã quan tâm đến dạy phương pháp tư duy để HS có thể tự đọc VB cùng kiểu 
loại.
 Hoạt động dạy viết kết nối đọc cơ bản không được tiến hành trên lớp. 
Thường thì GV ra một đề bài nghị luận yêu cầu HS hoàn thành ở nhà và GV có thể 
kiểm tra bằng cách hỏi bài cũ hoặc có thể không kiểm tra. HS không được GV tổ 
chức hướng dẫn viết đoạn văn bản nghị luận sau khi đọc văn bản. Việc dạy viết 
đoạn văn nghị luận thường được tổ chức riêng rẽ trong các giờ dạy học làm văn. 
Quy trình dạy các tiết học này thường được thực hiện theo các bước: cung cấp lí 
thuyết, tổ chức cho HS luyện tập giải đề và yêu cầu HS viết bài kiểm tra để chấm 
điểm.
 Việc tổ chức tiết dạy viết trên cho chúng ta thấy những hạn chế nhất định: 
dạy viết tách rời khỏi hoạt động đọc khá xa, do đó HS không có cơ hội vận dụng, 
tích hợp kiến thức nền trong giờ dạy đọc VB. Không những thế, giờ dạy lí thuyết 
thường bị biến thành giờ cung cấp dàn ý cho các đề mẫu hơn là dạy kĩ năng tạo lập 
đoạn văn, văn bản. Đến tiết thực hành, HS ít được luyện tập các thao tác tạo lập
 9