Sáng kiến kinh nghiệm Phương pháp giảng dạy bài tập thí nghiệm trong chương Oxi - Lưu huỳnh

 Sáng kiến kinh nghiệm
 BÁO CÁO KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU, ỨNG DỤNG
 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
I. LỜI GIỚI THIỆU
 Trong trường phổ thông, thí nghiệm giúp học sinh làm quen với những tính 
chất, mối liên hệ và quan hệ có tính qui luật giữa các đối tượng nghiên cứu, giúp 
làm cơ sở để nắm vững các qui luật, các khái niệm khoa học và biết cách khai 
thác chúng. Đối với bộ môn hoá học, thí nghiệm giữa vai trò đặc biệt quan trọng 
như một bộ phận không thể tách rời của quá trình dạy – học. Thí nghiệm hoá 
học có tác dụng phát triển tư duy, giáo dục thế giới quan duy vật biện chứng và 
củng cố niềm tin khoa học của học sinh, giúp hình thành những đức tính tốt của 
người lao động: ngăn nắp, trật tự, gọn gàng. Vì vậy khuynh hướng chung của 
việc cải cách bộ môn hoá học ở trong nước và trên thế giới là tăng tỉ lệ giờ cho 
các thí nghiệm và nâng cao chất lượng các bài thí nghiệm. Môn Hóa học ở 
trường GDNN-GDTX có những đặc trưng riêng, đây là môi trường mà các em 
vừa học văn hóa vừa học nghề, được trang bị đầy đủ các trang thết bị cho học 
tập, thực nghiệm và làm các thí nghiệm trong phạm vi môn học của mình.
 Trong quá trình giảng dạy và nghiên cứu, Tôi nhận thấy, bài tập hoá học 
thực nghiệm là một trong số loại bài tập có tác dụng củng cố lí thuyết, rèn luyện 
kĩ năng, kĩ xảo thực hành, có ý nghĩa lớn trong việc gắn liền lí thuyết và thực 
hành. Loại bài tập này vừa mang tính chất lí thuyết và tính chất thực hành. Mối 
quan hệ hữu cơ giữa lí thuyết và thực hành được thể hiện rõ khi giải loại bài tập 
này. Muốn giải được loại bài tập này học sinh cần nắm vững lí thuyết, vận dụng 
lí thuyết để vạch phương án giải quyết và vận dụng những kĩ năng kĩ xảo thực 
hành để thực hiện phương án đã vạch ra.
 Bài tập phân hoá - nêu vấn đề và giải quyết vấn đề là loại bài tập kết hợp 
hai yếu tố: phân hoá và nêu vấn đề trong dạy học nhằm đạt được các mục tiêu 
Tác giả: Lê Ánh Đào – Trung tâm GDNN- GDTX Yên Lạc1 Sáng kiến kinh nghiệm
 - Thiết lập hệ thống thí nghiệm, qua đó làm nổi bật mối liên hệ giữa các 
kiến thức với nhau, giúp học sinh vận dụng kiến thức nhiều lần để các em nhớ 
kỹ và hiểu kiến thức vững chắc, sâu sắc hơn.
 - Hình thành và củng cố tư duy hóa học về sự biến đổi chất, các hiện tượng 
hóa học đặc trưng, dự đoán hiện tượng thí nghiệm  
 - Sáng kiến được áp dụng cho lĩnh vực bộ môn hóa học 10, chương "Oxi- 
Lưu huỳnh", định hướng cho giáo viên phương pháp giảng dạy hợp lí giúp, 
phát huy tính tích cực, tìm tòi, sáng tạo cho học sinh từ việc được thực hành, thí 
nghiệm môn Hóa học, tự lĩnh hội và tiếp thu kiến thức, từ đó các em yêu thích 
học tập môn Hóa học.
VI. NGÀY SÁNG KIẾN ĐƯỢC ÁP DỤNG 
 Ngay từ đầu năm học khi được phân công nhiệm vụ giảng dạy môn Hóa 
học khối 10 tôi đã lên kế hoạch tìm tòi, học hỏi và đưa ra phương pháp giảng 
dạy cho từng chương, từng bài của môn học nhằm mục đích đạt hiệu quả giảng 
dạy cao nhất. Sáng kiến này chính thức được áp dụng cho chương " Oxi- Lưu 
huỳnh" từ 11/02/2019 đến hết 31/03/2019, thực hiện đối với học sinh 2 lớp từ 
lớp 10A1, 10A5 và 2 lớp đối chứng tại Trung tâm GDNN- GDTX Yên Lạc.
VII. MÔ TẢ BẢN CHẤT CỦA SÁNG KIẾN
1. Cơ sở lí luận
 1.1. Thí nghiệm hóa học
 - Thí nghiệm hóa học là nguồn gốc, xuất xứ của kiến thức, qua quan sát thí 
nghiệm, học sinh thấy được hiện tượng, từ đó có nhận xét và rút ra kết luận vấn 
đề đang nghiên cứu, tức là từ thực tiễn đi đến tư duy lôgic có cơ sở khoa học.
 - Hình thức thí nghiệm do học sinh tự làm khi hoàn thiện kiến thức nhằm 
minh họa, ôn tập, củng cố kiến thức đã học và rèn luyện kĩ năng kĩ xảo được gọi 
là thí nghiệm thực hành.
 1.2. Thí nghiệm thực hành Hóa học
 a. Vai trò của thí nghiệm thực hành.
Tác giả: Lê Ánh Đào – Trung tâm GDNN- GDTX Yên Lạc3 Sáng kiến kinh nghiệm
thuật, người ta gặp phải những khó khăn nhất định do tính khái quát và trừu 
tượng của các tri thức cần vận dụng, cũng như bởi tính phức tạp của các thiết bị 
kĩ thuật cần chế tạo. Trong trường hợp đó thí nghiệm được sử dụng với tư cách 
là phương tiện thử nghiệm cho việc vận dụng tri thức vào thực tiễn.
 + Thí nghiệm là một bộ phận của các phương pháp nhận thức: Thí nghiệm 
luôn đóng vai trò rất quan trọng trong các phương pháp nhận thức khoa học. 
Chẳn hạn, đối với phương pháp thực nghiệm, thí nghiệm luôn có mặt ở nhiều 
khâu khác nhau: Làm xuất hiện vấn đề nghiên cứu, kiểm tra tính đúng đắn của 
các giả thuyết. Trong phương pháp mô hình, thí nghiệm giúp ta thu nhập các 
thông tin về các đối tượng gốc làm cơ sở cho việc xây dựng các mô hình. 
 1.3. Những yêu cầu sư phạm đối với thí nghiệm thực hành
 a. Giờ học thí nghiệm thực hành cần được chuẩn bị thật tốt.
 Giáo viên phải tổ chức cho HS nghiên cứu trước bản hướng dẫn làm thí 
nghiệm thực hành (trong sách hoặc do giáo viên soạn ra). Căn cứ vào nội dung 
của giờ thực hành, giáo viên cần làm trước các thí nghiệm để viết bản hướng dẫn 
được cụ thể, chính xác, phù hợp với thực tế, điều kiện thiết bị của phòng thí 
nghiệm. 
 - Tất cả các dụng cụ, hóa chất cần dùng phải được sắp xếp trước trên bàn 
học sinh để các em không phải đi lại tìm kiếm các thứ cần thiết.
 - Đối với những lớp lần đầu tiên vào phòng thực hành thí nghiệm, giáo viên 
cần giới thiệu những điểm chính trong nội quy của phòng thực hành:
 - Học sinh phải chuẩn bị trước ở nhà, nghiên cứu bản hướng dẫn, xem lại 
các bài học có thí nghiệm thực hành.
 - Phải thực hiện đúng các quy tắc phòng độc, phòng cháy và bảo quản dụng 
cụ hóa chất.
 - Trên bàn thí nghiệm không được để các đồ dùng riêng như cặp, sách vở, 
mũ nón,..
 - Phải tiết kiệm hóa chất khi làm thí nghiệm.
Tác giả: Lê Ánh Đào – Trung tâm GDNN- GDTX Yên Lạc5 Sáng kiến kinh nghiệm
vậy, cũng không nên thờ ơ, không giúp đỡ cho học sinh, không chỉ cho học sinh 
thấy những sai lầm, thiếu sót.
 1.4. Phương pháp sử dụng thí nghiệm thưc hành khi ôn tập
 - Trong giai đoạn hoàn thiện kiến thức, phải chú trong tới phương pháp dạy 
học nhằm hướng dẫn học sinh cách sử dụng các thí nghiệm thực hành khi ôn tập.
 - Việc tiến hành ôn tập cho học sinh có thể được thực hiện vào cuối giờ 
học, đầu giờ học sau hoặc khi học xong một chương, một phần của chương trình 
với các nhiệm vụ cơ bản là: chính xác hóa các khái niệm đã được học, tăng 
cường tính vững chắc và hệ thống của kiến thức và phát triển kĩ năng kĩ xảo.
 a. Thí nghiệm được thực hiện vào cuối giờ học
 - Có thể là chính các thí nghiệm giáo viên đã biểu diễn trong giờ học. Lúc 
này học sinh được tự tay làm các thí nghiệm. Mặc dù với các dụng cụ đơn giản 
và nhỏ hơn, lượng hóa chất ít hơn nhưng học sinh quan sát gần hơn nên sẽ thấy 
rõ hơn và đầy đủ hơn các hiện tượng xảy ra. Dưới sự hướng dẫn của giáo viên 
các em có điều kiện tập trung để nhận xét kĩ hơn về những phần quan trọng nhất 
của thí nghiệm, qua đó sẽ bổ sung và chính xác hóa được kiến thức vừa học. 
Đồng thời, việc quan sát đầy đủ những dấu hiệu khác (mà khi xem thí nghiệm 
biểu diễn không được rõ) sẽ có tác dụng củng cố những kiến thức thu được khi 
quan sát thí nghiệm biểu diễn.
 - Khi dùng thí nghiệm của học sinh để hình thành những khái niệm khái 
quát hơn, có thể chuyển một số thí nghiệm vào cuối giờ học và thực hiện song 
hai nhiệm vụ: Hình thành kiến thức mới kết hợp với ôn tập.
 b. Thí nghiệm được thực hiện vào đầu giờ học
 - Thí nghiệm hóa học được thực hiện vào đầu giờ học với mục đích ôn tập 
có nhiệm vụ cơ là sát lập mối quan hệ giữa các kiến thức đã học với nội dung 
sắp học. Trong thực tiễn dạy học, công việc này ít được tiến hành, song giáo 
viên biết khai thác hợp lí thì nó sẽ có tác dụng không nhỏ trong việc giúp học 
sinh lĩnh hội kiến thức mới tốt hơn.
Tác giả: Lê Ánh Đào – Trung tâm GDNN- GDTX Yên Lạc7 Sáng kiến kinh nghiệm
vàng trong khi thao tác dẫn đến hạn chế kết quả. Đòi hỏi nhiều bộ thí nghiệm 
giống nhau gây khó khăn về thiết bị.
 b. Thí nghiệm thực hành loại phối hợp. 
 Trong hình thức tổ chức này học sinh được chia thành nhiều nhóm khác nhau, 
mỗi nhóm chỉ làm thí nghiệm một phần đề tài trong thời gian như nhau, sau đó phối 
hợp các kết quả của các nhóm lại sẽ được kết quả cuối cùng của đề tài.
 c. Thí nghiệm thực hành ở ngoài lớp
 Giáo viên hướng dẫn học sinh làm thí nghiệm ở nhà với mục đích chuẩn bị 
bài sau hoặc củng cố bài học. Những thí nghiệm đơn giản học sinh tự làm ở nhà 
giúp học sinh hiểu sâu hơn về kiến thức đã được học trên lớp, góp phần phát 
triển khả năng tư duy cũng như các kĩ năng của học sinh. Đồng thời qua những 
thí nghiệm Hóa học đó giúp học sinh khám phá, giải thích được nhiều hơn các 
kiến thức Hóa học có liên quan tới đời sống hàng ngày cũng như những ứng 
dụng của kiến thức Hóa học đó vào trong sản xuất và đời sống. Qua đó tăng 
hứng thú trong học tập.
 d. Thí nghiệm vui
 Giáo viên hướng dẫn học sinh làm thí nghiệm vui với mục đích củng cố bài 
học, gây hứng thú, tạo niềm say mê học tập.Với môn hóa học, các thí nghiệm 
vui chủ yếu là các thí nghiệm phức tạp hoặc đòi hỏi hóa chất khó kiếm. Tuy 
nhiên nên tận dụng những thí nghiệm có thể làm ở nhà để học sinh tự tiến hành 
ở nhà (thí nghiệm thực hành ngoài lớp)
 1.7. Một số kỹ năng cần rèn luyện cho học sinh 
 - Sử dụng chai lọ, cốc và các dụng cụ thủy tinh, bất kì một loại dụng cụ nào 
khi sử dụng đều phải được rửa sạch, nếu rửa bằng nước không sạch thì phải rửa 
bằng xà phòng hoặc bằng hóa chất cần thiết và sau đó lại rửa bằng nước cho 
sạch. Rửa xong, úp ngược miệng xuống dưới cho ráo nước, với ống nghiệm phải 
rửa bằng chổi lông.
 - Đo khối lượng các vật: bằng cân kĩ thuật.
 - Tiến hành một số động tác cơ bản của thí nghiệm thực hành hóa học:
Tác giả: Lê Ánh Đào – Trung tâm GDNN- GDTX Yên Lạc9 Sáng kiến kinh nghiệm
 - Giáo viên sau khi nhận lớp, tìm hiểu kĩ về tình hình học tập của lớp về bộ 
môn, sau đó phối hợp với giáo viên chủ nhiệm tiến hành việc phân học sinh lớp 
thành từng nhóm, trong nhóm phải có đủ các đối tượng học sinh theo năng lực 
học tập của bộ môn, có nhóm trưởng, nhóm phó để khi nhóm trưởng vắng thì 
nhóm phó thay thế, có thư kí để ghi chép hiện tượng xảy ra trong quá trình làm 
thí nghiệm, ý kiến thống nhất trong phần giải thích hiện tượng và viết PTHH 
đối với mỗi thí nghiệm.
 - Một trong những điều kiện giúp học sinh thực hiện thành công các thí 
nghiệm thực hành là giáo viên phải tổ chức cho học sinh, nhóm học sinh nghiên 
cứu trước bản hướng dẫn làm thí nghiệm thực hành do giáo viên soạn ra, học 
sinh phải biết trước về mục đích của thí nghiệm thực hành, học sinh cần làm gì 
và làm như thế nào?, giải thích các hiện tượng xảy ra trong thí nghiệm, rút ra kết 
luận đúng.
 - Giáo viên cần xác định nội dung và phương pháp thực hiện các thí 
nghiệm thực hành sao cho phù hợp với đặc điểm, nội dung, thời gian cho phép 
và cơ sở vật chất, thiết bị dạy học có liên quan của trường. 
 - Căn cứ vào nội dung của thí nghiệm thực hành, giáo viên cần làm trước 
thí nghiệm để viết bản hướng dẫn cụ thể và chính xác, cố gắng chuẩn bị tốt các 
dụng cụ, hóa chất, phương tiện chuẩn bị cho thí nghiệm thực hành.
 - Tất cả dụng cụ thí nghiệm phải được để trên bàn thí nghiệm, không để các 
em đi lại nhiều.
 - Những thí nghiệm với chất độc, chất dễ nổ như KClO 3, P, S, Cl2 hoặc 
axit đặc, không nên cho học sinh làm hoặc nếu làm giáo viên cần căn dặn, 
hướng dẫn thật tỉ mĩ, cụ thể từng thao tác, hướng dẫn học sinh cách phòng tránh, 
cấp cứu tạm thời khi sự cố không hay xảy ra để đảm bảo an toàn tuyệt đối cho 
học sinh.
 - Giáo viên cần lưu ý các thí nghiệm thực hành trong giờ dạy lí thuyết hoặc 
trong tiết thực hành phải đơn giản, rõ ràng, đảm bảo tính chính xác cao, mỹ 
Tác giả: Lê Ánh Đào – Trung tâm GDNN- GDTX Yên Lạc 11