Sáng kiến kinh nghiệm Rèn luyện một số năng lực đặc thù môn toán cho học sinh lớp 10 thông qua dạy học các chủ đề về véc tơ

 SỞ GD&ĐT NGHỆ AN 
 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 
ĐỀ TÀI: 
 RÈN LUYỆN MỘT SỐ NĂNG LỰC ĐẶC THÙ MÔN TOÁN 
CHO HỌC SINH LỚP 10 THÔNG QUA DẠY HỌC CÁC CHỦ 
 ĐỀ VỀ VEC TƠ 
 Lĩnh vực: Toán học 
 Năm học 2021 -2022 
 MỤC LỤC 
TT Nội Dung Trang 
 1 PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ 1 
 2 1.1. Lí do chọn đề tài 1 
 3 1.2. Mục đích và nhiệm vụ của đề tài 2 
 4 1.3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu 2 
 5 1.4. Phương pháp nghiên cứu 2 
 6 1.5. Dự kiến đóng góp mới của đề tài 2 
 7 PHẦN II: NỘI DUNG 3 
 8 2.1. Cơ sở lí luận và thực tiễn của đề tài 3 
 9 2.1.1. Cơ sở lí luận 3 
 10 2.1.2. Cơ sở thực tiễn 3 
 11 2.1.3. Tìm hiểu thực trạng giáo dục định hướng phát triển 4 
 năng lực đặc thù môn học ở trường THPT Đông Hiếu. 
 12 2.2. Các giải pháp tiến hành để giải quyết vấn đề 7 
 13 2.2.1.Nguyên tắc lựa chọn nội dung, cấu trúc xây dựng chủ 7 
 đề dạy học định hướng phát triển năng lực 
 14 2.2.2. Quy trình xây dựng chủ đề phát triển năng lực 7 
 15 2.3. Rèn luyện một số năng lực đặc thù môn toán cho học 8 
 sinh lớp 10 thông qua dạy học các chủ đề về véc tơ 
 16 2.3.1. Những biểu hiện thường gặp của các năng lực đặc thù 8 
 môn toán lớp 10 
 17 2.3.2. Rèn luyện một số năng lực đặc thù môn toán cho học 9 
 sinh thông qua dạy học các chủ đề về véc tơ 
 18 2.4. Thực nghiệm sư phạm 29 
 19 2.4.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm 29 
 20 2.4.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm 29 
 21 2.4.3. Đối tượng, nội dung thực nghiệm sư phạm 29 
 DANH MỤC CÁC KÍ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT 
 CHỮ VIẾT ĐẦY ĐỦ CHỮ VIẾT TẮT 
Dạy học tích cực DHTC 
Đối chứng ĐC 
Giáo dục và đào tạo GD&ĐT 
Giải quyết vấn đề và sáng tạo GQVĐ&ST 
Cách mạng công nghiệp 4.0 CMCN 4.0 
Giáo viên GV 
Hoạt động giáo viên HĐGV 
Học sinh HS 
Kế hoạch KH 
Năng lực NL 
Phương pháp PP 
Phương pháp dạy học PPDH 
Sách giáo khoa SGK 
Sáng kiến kinh nghiệm SKKN 
Trung học phổ thông THPT 
Thực nghiệm TN 
Trắc nghiệm khách quan TNKQ 
Thời khóa biểu TKB 
Phân phối chương trình PPCT 
Kết quả khảo sát KQKS 
Sản phẩm SP 
Khái niệm KN 
Định nghĩa ĐN 
Thực nghiệm sư phạm TNSP 
Sưu tầm ST 
Nghiên cứu NC 
 1.2. Mục đích và nhiệm vụ của đề tài 
1.2.1. Mục đích nghiên cứu: 
 Xây dựng, sử dụng các tình huống dạy học phần véc tơ nhằm phát triển NL 
đặc thù môn toán cho HS, góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả dạy học trong 
giai đoạn nền giáo dục chuyển mình phát triển mạnh mẽ. 
1.2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu: 
- Định hướng đổi mới chương trình và SGK phổ thông; lí luận về năng lực, các 
năng lực đặc thù bộ môn toán. 
- Đề xuất thiết kế kế hoạch dạy học một chủ đề theo định hướng phát triển năng 
lực cho học sinh. 
Nhiệm vụ trọng tâm: 
 +) Nghiên cứu cơ sở lý luận về các kỹ năng đặc thù môn toán. 
 +) Nghiên cứu thiết kế một số hoạt động giáo dục nhằm phát triển các kĩ năng 
toán học. 
 +) Phân tích các biểu hiện củ thể của các năng lực đặc thù môn toán, từ đó có các 
hoạt động chi tiết nhằm liên kết được nội dung dạy học với các năng lực cần hình 
thành cho học sinh. 
 +) Định hướng và xây dựng một số hoạt động tương tự nhằm rèn luyện, củng cố 
các kĩ năng cần đạt. 
 1.3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu 
- Đối tượng thực hiện là học sinh (các lớp 10C7, 10C8) trường THPT Đông Hiếu, 
các chủ đề kiến thức về véc tơ, các năng lực cần đạt có liên quan. 
- Đề tài thực hiện trong phạm vi kiến thức chương 1 hình học lớp 10, ban cơ bản. 
1.4. Phương pháp nghiên cứu: 
- Phương pháp khảo sát và thử nghiệm. 
- Thực nghiệm sư phạm. 
- Thống kê chất lượng. 
1.5. Dự kiến đóng góp mới của đề tài 
 Thiết kế và tổ chức các hoạt động dạy học sử dụng một số chủ đề trong 
chương 1, hình học 10 – Cơ bản nhằm phát triển các NL đặc thù môn toán, góp 
phần nâng cao chất lượng dạy học toán ở trường Trung học phổ thông nơi tôi công 
tác. 
 2 
 nghĩa và hội nhập quốc tế, phương thức giáo dục tích cực, tích hợp với mục đích 
rèn luyện năng lực cho học sinh, đã được Bộ Giáo dục và Đào tạo chỉ đạo triển 
khai từ năm học 2014 - 2015 thông qua việc chỉ đạo các cơ sở giáo dục xây dựng 
và thực hiện dạy học theo chủ đề tích hợp, liên môn và tổ chức hoạt động nghiên 
cứu khoa học kĩ thuật dành cho HS trung học. 
2.1.2.1. Thuận lợi: 
- Nhà nước đang trong giai đoạn đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục nên CSVC, 
TB dạy học đang dần được đầu tư đầy đủ. 
 - Ý thức và trách nhiệm của người GV ngày càng được nâng cao, tài liệu về 
chuyên đề, phương pháp cũng khá đầy đủ. 
- Học sinh đã được tiếp cận với nhiều hình thức dạy học, nhiều nguồn tài liệu bên 
trong và ngoài nhà trường: học trên internet, học các trung tâm GD, ... 
 2.1.2.2. Khó khăn: 
- Học sinh đa số không có ý thức và thời gian tự học, tự nghiên cứu nên có nhiều 
hạn chế trong tư duy các vấn đề toán học nói chung và hình học véc tơ nói riêng 
 - Do đặc thù môn học là có tính trừu tượng cao nên dễ gây nản chí cho học sinh 
trong quá trình hoạt động khám phá tri thức. 
 - Ở các lớp dưới học sinh chủ yếu giải toán hình học tổng hợp nên dễ nhầm lẫn khi 
sử dụng các tính chất không đúng trong hình học véc tơ vì vậy dễ bị sai lầm khi 
thực hiện các hoạt động giáo dục. 
- Hình thức thi THPT Quốc gia môn toán là trắc nghiệm nên đa số học sinh thiên 
về học các thủ thuật, tiểu xảo để tìm ra đáp số mà không chú trọng đến bản chất, kĩ 
năng thiết yếu của các chủ đề kiến thức. 
2.1.3. Tìm hiểu thực trạng giáo dục định hướng phát triển năng lực đặc thù 
môn học ở trường THPT Đông Hiếu. 
a. Về phía giáo viên 
 Tôi tiến hành phát phiếu điều tra cho 31 GV thuộc các môn Toán học (11 
GV), Vật lí (7 GV), Hóa học (5 GV), Sinh học (5 GV), Công nghệ (3 GV) của 
trường THPT Đông Hiếu 
Câu 1. Thầy/Cô hãy đánh giá tầm quan trọng của hoạt động dạy học định hướng 
phát triển NL đặc thù môn học cho học sinh tại trường THPT Đông Hiếu. 
 Rất quan Quan Bình Không quan 
 Tầm quan trọng 
 trọng trọng thường trọng 
 SL 10 12 8 1 
 Ý kiến 
 % 32,26% 38,71% 25,81% 3,22% 
 4 
 130 100% 0 0% 
 Ở câu 2, học sinh không hình dung được các NL đặc thù môn Toán dù có 4 
học sinh nhớ là đã được tiếp cận với chủ đề PTNL. Điều đó chứng tỏ dạy học theo 
hướng PTNL chưa thực sự được quan tâm đúng với tầm quan trọng của nó hoặc 
GV có dạy nhưng các năng lực hình thành không rõ ràng, học sinh không định 
hình được các NL đó. 
Câu 3. Những kỹ năng sau đây em đã được Thầy/ Cô rèn luyện ở mức độ nào? 
(Mục đích: Định hình lại các dạng biểu hiện của NL đặc thù cho học sinh) 
 Rất tốt Tốt Chưa tốt Không có 
Nội dung 
 SL % SL % SL % SL % 
Xác định được tình 
huống có vấn đề 6 4,61% 22 16,92% 64 49,23% 38 29,24% 
trong thực tiễn 
Thu thập thông tin, 
đề xuất các phương 8 6,15% 16 12,31% 52 40,00% 54 41,54% 
án giải quyết vấn đề 
Lựa chọn giải pháp 
giải quyết vấn đề 
 7 5,38% 17 13,08% 94 72,31% 12 9,23% 
phù hợp nhất và 
thực hiện 
Nghiên cứu thay đổi 
giải pháp giải quyết 
 7 5,38% 12 9,23% 52 40,00% 59 45,39% 
vấn đề khi có sự 
thay đổi dữ kiện 
Đánh giá vấn đề 6 4,61% 12 9,23% 53 40,77% 59 45,39% 
 Kết quả điều tra HS đều cho thấy đa số các em đều có quan tâm đến các 
phương pháp giáo dục mới và mong muốn được học tập để phát triển năng lực của 
bản thân, tuy nhiên hầu như các em được học rất ít các chủ đề phát triển năng lực 
đặc thù. 
 Kết luận: Kết quả điều tra đã phản ánh một thực trạng là: 
 Các GV đã nhận thấy tầm quan trọng của giáo dục định hướng phát triển 
năng lực cho học sinh, đặc biệt là NL đặc thù môn học. Tuy nhiên đa số GV chưa 
thật sự đầu tư tìm hiểu kỹ về các hoạt động định hướng phát triển năng lực, cũng 
như chưa chú trọng việc phát triển NL đặc thù bộ môn cho HS. Các GV vẫn còn 
 6 
 cần dạy trong chương trình môn học đã được lựa chọn hoặc vận dụng những kiến 
thức, kỹ năng đã biết để xây dựng chủ đề. 
Bước 3: Xây dựng tiêu chí của thiết bị/ giải pháp giải quyết vấn đề 
 Sau khi đã xác định vấn đề cần giải quyết/ sản phẩm cần chế tạo, cần xác 
định rõ tiêu chí của giải pháp/ sản phẩm. Những tiêu chí này là căn cứ quan trọng 
để đề xuất giả thuyết khoa học/ giải pháp giải quyết vấn đề/ thiết kế mẫu sản phẩm. 
Bước 4: Thiết kế tiến trình tổ chức hoạt động dạy học 
 Tiến trình tổ chức hoạt động dạy học được thiết kế theo các phương pháp và 
kỹ thuật dạy học tích cực với 3 loại hoạt động học đã nêu ở trên. Mỗi hoạt động 
học được thiết kế rõ ràng về mục đích, nội dung và sản phẩm học tập mà HS phải 
hoàn thành. Các hoạt động đó có thể được tổ chức cả ở trong và ngoài lớp học (ở 
trường, ở nhà và cộng đồng). 
Bước 5: Đánh giá kết quả thực hiện chủ đề phát triển năng lực, rút kinh nghiệm 
cho những nghiên cứu tiếp theo. 
2.3. Rèn luyện một số năng lực đặc thù môn toán cho học sinh lớp 10 thông 
qua dạy học các chủ đề về véc tơ. 
2.3.1. Những biểu hiện thường gặp của các năng lực đặc thù môn toán 
 Sáng kiến kinh nghiệm này thiết kế các hoạt động định hướng phát triển 
năng lực cho học sinh dựa vào các biểu hiện của NL theo sơ đồ trên. 
 8 
 + Sử dụng các phần mềm hỗ trợ thực hiện nhiệm vụ, công việc được giao. 
+ Quay phim hoặc làm video về quá trình thực hiện nhiệm vụ. 
b, Phát triển năng lực: 
(1)Năng lực - Nhận biết, phát hiện được vấn đề khi đổi hướng đi trên một đoạn 
tư duy và lập đường. 
luận Toán - Giải thích được các yếu tố tác động làm thời gian đi từ A đến B 
học khác thời gian đi từ B về A. 
 - Bài thuyết trình về sản phẩm ấn tượng, nêu được đặc tính của 
 “hướng” trên một đoạn thẳng. 
 - Lập luận hợp lí về các lực và phương, hướng của chúng (phương 
 thẳng đứng, hướng lên trời hay hướng xuống đất) (hoạt động 1.2). 
 - Đặc biệt hóa một số đối tượng toán học. 
(2) NL mô - Phân tích được hình ảnh véc tơ và các KN liên quan trên các mô 
hình hóa hình thực tế. 
Toán học - Học sinh quan sát và hình dung được số lượng vectơ. dùng kí 
 hiệu véc tơ để biểu diễn các lực (Hình 3). 
 - Tìm được các mô hình thực tế liên quan đến khái niệm trong bài 
 học. 
(3) NL giải - Tìm hiểu nguyên nhân thời gian khác nhau khi di chuyển theo hai 
quyết vấn đề hướng khác nhau. 
Toán học - Tìm hiểu khái niệm véc tơ và các khái niệm liên quan: phương, 
 hướng, độ dài. 
 - Nhận biết, phát hiện được các lực và các quan hệ cùng phương, 
 cùng hướng, ngược hướng của các véc tơ (Hình 3) 
 - Dựa vào đặc trưng của bài toán đặc biệt hóa để lập luận tìm được 
 lời giải cho bài toán tổng quát hơn. 
 - Phát hiện và nêu được một số vấn đề thực tiễn, giải quyết các vấn 
 đề thực tiễn qua các kiến thức đã biết. 
(4) NL giao - Trao đổi ý tưởng, thảo luận về sản phẩm của học sinh khác. 
tiếp và hợp - Thuyết trình về sản phẩm của bản thân. 
tác 
 - Các thành viên nhiệt tình chia sẻ, hỗ trợ các thành viên khác, biết 
 góp ý xây dựng cũng như biết lắng nghe và tiếp thu sự góp ý của 
 các bạn. 
 - Hợp tác làm việc, lập kế hoạch thực hiện nhiệm vụ cá nhân để 
 hoàn thành nhiệm vụ chung của nhóm. 
 10