Sáng kiến kinh nghiệm Sử dụng Bài tập tình huống để rèn luyện kỹ năng so sánh cho học sinh trong dạy học phần Sinh học tế bào - Sinh học 10

 TÊN ĐỀ TÀI: 
SỬ DỤNG BÀI TẬP TÌNH HUỐNG ĐỂ RÈN LUYỆN 
 KỸ NĂNG SO SÁNH CHO HỌC SINH TRONG 
 DẠY HỌC PHẦN SINH HỌC TẾ BÀO 
 SINH HỌC 10. 
 MỤC LỤC 
 Trang 
Trang phụ bìa............................................................................................................ i 
Mục lục .................................................................................................................... ii 
Danh mục các chữ viết tắt ......................................................................................iii 
Danh mục các bảng, biểu đồ .................................................................................. iv 
PHẦN I: MỞ ĐẦU .................................................................................................. 
1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI:......................................................... ............................ 1 
2. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU ............................................................................ 1 
3.PHẠM VI NGHIÊN CỨU  .......................................... 1 
4. NHỮNG ĐÓNG GÓP CỦA ĐỀ TÀI  ................ 2 
5. CẤU TRÚC CỦA SKKN ................................................................................. 2 
PHẦN II: NỘI DUNG .......................................................................................... 3 
CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI .................. 3 
1.1. Cơ sở lý luận của đề tài .................................................................................... 3 
1.1.1. Tình huống và tình huống dạy học ............................................................... 3 
1.1.1.1.Tình huống ................................................................................................ 3 
1.1.1.2. Tình huống dạy học ................................................................................... 3 
1.1.1.3. Bài tập tình huống và cấu trúc của bài tập tình huống .............................. 4 
1.1.1.4. Phương pháp dạy học bằng bài tập tình huống ......................................... 4 
1.1.1.5. Đặc điểm của dạy học bằng bài tập tình huống  .................... 5 
1.1.1.6. Tiêu chuẩn của một bài tập tình huống tốt ................................................ 5 
1.1.1.7. Ưu - nhược điểm của dạy học bằng bài tập tình huống ............................. 5 
1.1.2. Kỹ năng học tập của học sinh ...................................................................... 6 
1.1.2.1. Kỹ năng ..................................................................................................... 6 
1.1.2.2. Kỹ năng học tập ........................................................................................ 7 
1.1.3. Kỹ năng so sánh .......................................................................................... 7 
1.1.3.1. Khái niệm ................................................................................................... 7 
1.1.3.2.Vai trò việc rèn luyện kỹ năng so sánh: ..................................................... 8 
1.2. Cơ sở thực tiễn của đề tài ................................................................................. 8 
 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT 
Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ 
 GV Giáo viên 
 HS, HSG Học sinh, Học sinh giỏ 
 NXB Nhà xuất bản 
 PPDH Phương pháp dạy học 
 SGK Sách giáo khoa 
 THPT Trung học phổ thông 
 NST Nhiểm sắc thể 
 SH Sinh học 
 TB Tế bào 
 PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ 
1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI: 
 Luật giáo dục 2019, điều 7 nêu rõ: “Phương pháp giáo dục phải khoa học, phát 
huy tính tích cực, tự giác, chủ động, tư duy sáng tạo của người học; bồi dưỡng cho 
người học năng lực tự học và hợp tác, khả năng thực hành, lòng say mê học tập và 
ý chí vươn lên” 
 Hiện nay, trong các trường THPT, nhất là các trường thuộc vùng miền núi xa 
trung tâm thành phố, cơ sở vật chất trường lớp còn hạn chế nên việc sử dụng 
phương pháp dạy học tích cực có chuyển biến nhưng còn chậm. Vì vậy, việc 
nghiên cứu và sử dụng phương pháp, phương tiện dạy học mới là vấn đề cấp thiết. 
 Để tổ chức hoạt động học tập cho HS theo hướng tích cực thì GV cần phải có 
công cụ, phương tiện để tổ chức như: bản đồ khái niệm, sơ đồ hóa, câu hỏi, bài tập, 
phiếu học tập... Trong đó, việc sử dụng bài tập tình huống để rèn luyện kỹ năng so 
sánh là cần thiết. Có những ưu điểm rất lớn như dễ khái quát kiến thức, dễ sử dụng, 
hiệu quả cao, sử dụng được trong nhiều khâu của quá trình dạy học. 
 Chương trình Sinh học THPT, phần Sinh học tế bào có vị trí tương đối quan 
trọng. Những kiến thức về Sinh học tế bào là chìa khoá để giải quyết nhiều vấn đề 
thuộc hầu hết các chủ đề kiến thức về Sinh học, vi sinh vật, Di truyền, Tiến hoá 
với nội dung nêu lên thành phần, cấu tạo và vai trò các chất vô cơ và hữu cơ đối 
với tế bào, tế bào là đơn vị cơ bản cấu tạo nên mọi cơ thể sống. đặc biệt giải các 
bài tập về nguyên phân, giảm phân, thụ tinh. 
 Trong đề thi HS giỏi các cấp. Đại học, Cao đẳng số câu hỏi đòi hỏi kĩ năng so 
sánh với tư duy lôgic cao chiếm khá nhiều và thường gây ra không ít khó khăn, 
lúng túng cho các em.Vì vậy, việc sử dụng bài tập tình huống để rèn luyện kỹ năng 
so sánh trong dạy – học s phát huy tính tích cực của HS và mang lại hiệu quả cao. 
 Xuất phát từ những lí do trên, tôi đã lựa chọn đề tài : Sử dụng Bài tập tình 
huống để rèn luyện kỹ năng so sánh cho học sinh trong dạy học phần Sinh học 
tế bào - Sinh học 10. 
2. ĐỐI TƢỢNG NGHIÊN CỨU 
 - Quy trình xây dựng và sử dụng bài tập tình huống trong dạy học phần Sinh 
học tế bào - Sinh học 10 
 - Học sinh trường THPT Mường Quạ 
3. PHẠM VI NGHIÊN CỨU 
 Sử dụng Bài tập tình huống để rèn luyện kỹ năng so sánh cho học sinh trong 
dạy học phần Sinh học tế bào - Sinh học 10 
 1 PHẦN II: NỘI DUNG NHIÊN CỨU 
 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI 
1.1. Cơ sở lý luận của đề tài 
 1.1.1. Tình huống và tình huống dạy học 
 1.1.1.1.Tình huống 
 Theo từ điển Tiếng Việt, tình huống là toàn thể những sự việc xảy ra tại một 
địa điểm, trong một thời gian cụ thể, buộc người ta phải suy nghĩ, hành động, đối 
phó, tìm cách giải quyết. Tình huống cũng có thể được miêu tả hoặc trình bày một 
trường hợp trong thực tế nhằm đưa ra một vấn đề chưa được giải quyết và thông 
qua đó đòi hỏi người đọc phải giải quyết 
 Xét về góc độ tâm lí học, tình huống là hệ thống các sự kiện bên ngoài có 
quan hệ với chủ thể, có tác dụng thúc đẩy chủ thể đó. Trong quan hệ không gian, 
tình huống xảy ra bên ngoài nhận thức của chủ thể. Trong quan hệ thời gian, tình 
huống xảy ra trước so với hành động của chủ thể. Trong quan hệ chức năng, tình 
huống là sự độc lập cuả các sự kiện đối với chủ thể ở thời điểm mà người đó thực 
hiện hành động [2]. 
 Nói một cách khái quát, “Tình huống là toàn thể sự việc xảy ra tại một nơi, 
trong một thời gian, buộc người ta phải suy nghĩ hành động, đối phó, chịu đựng’’ 
 Người ta phân biệt tình huống làm hai dạng chính: 
 - Tình huống đã xảy ra, đây là những tình huống đã xảy ra và được tích luỹ 
lại trong vốn tri thức của loài người. 
 - Tình huống s xảy ra (dự đoán), đây là những tình huống mà con người dự 
đoán xảy ra trong tương lai. 
 1.1.1.2. Tình huống dạy học 
 Xét về mặt khách quan, tình huống dạy học là tổ hợp những mối quan hệ xã 
hội cụ thể được hình thành trong quá trình dạy học, khi mà học sinh đã trở thành 
chủ thể hoạt động với đối tượng nhận thức trong một trường dạy học nhằm một 
mục đích dạy học cụ thể [14]. 
 Nguyễn Ngọc Quang còn đưa ra một cách tiếp cận mới của tình huống dạy 
học đó là tình huống mô phỏng hành vi. Mô phỏng hành vi là bắt chước, sao chép, 
phỏng theo quá trình hành vi của con người, sự tương tác riêng cá nhân của người 
đó, nhằm đạt mục đích nào đó. Dùng tình huống mô phỏng này trong tổ chức dạy 
học nó trở thành tình huống dạy học. Thực chất đó là quy trình chuyển tình huống 
mô phỏng thành tình huống dạy học [7], [15]. 
 Như vậy, bản chất của tình huống dạy học là đơn vị cấu trúc của bài lên lớp, 
chứa đựng mối liên hệ mục đích - nội dung - phương pháp theo chiều ngang tại 
một thời điểm nào đó với nội dung là một đơn vị kiến thức. 
 3 Phương pháp dạy học bằng bài tập tình huống, giáo viên tổ chức cho học 
sinh xem xét, phân tích, nghiên cứu, thảo luận để tìm ra các phương án giải quyết 
cho các bài tập tình huống, qua đó mà đạt được các mục tiêu bài học đặt ra [7]. 
 1.1.1.5. Đặc điểm của dạy học bằng bài tập tình huống [6] 
 - Dựa vào các tình huống để thực hiện chương trình học, những tình huống 
không nhằm kiểm tra kỹ năng mà giúp phát triển chính bản thân kỹ năng. 
 - Những tình huống có cấu trúc thực sự phức tạp, nó không phải chỉ có một 
giải pháp cho tình huống (tình huống chứa các biến sư phạm). 
 - Bản thân tình huống mang tính chất gợi vần đề, không phải học sinh làm 
theo ý thích của thầy giáo; học sinh là người giải quyết vấn đề theo phương thức 
thich nghi, điều tiết với môi trường; có hay không sự hỗ trợ của thầy giáo tùy thuộc 
vào tình huống. 
 - Học sinh chỉ được hướng dẫn cách tiếp cận với tình huống chứ không có 
công thức nào giúp học sinh tiếp cận với tình huống. 
 - Việc đánh giá dựa trên hành động và thực tiễn. 
 1.1.1.6. Tiêu chuẩn của một bài tập tình huống tốt 
 - Về mặt nội dung: 
 + Tính thời sự, sát thực tế, sát nội dung bài học. 
 + Bài tập tình huống phải mang tính giáo dục. 
 + Tạo khả năng để học sinh đưa ra được nhiều đáp án. 
 + Phải chứa đựng mâu thuẫn và mang tính khiêu khích. 
 + Tạo được sự hứng thú cho người học. 
 + Nêu ra được những vấn đề quan trọng, cốt lõi cho người học và phù hợp 
với người học. 
 - Về mặt hình thức, bài tập tình huống phải: 
 + Có cách thể hiện sinh động. 
 + Có sử dụng thuật ngữ ngắn gọn, súc tích, ẩn danh. 
 + Kết cấu rõ ràng, mạch lạc, dễ hiểu. 
 + Có trọng tâm và tương đối hoàn chỉnh để không cần phải tìm hiểu thêm 
quá nhiều thông tin 
 1.1.1.7. Ưu - nhược điểm của dạy học bằng bài tập tình huống 
  Ưu điểm của dạy học bằng bài tập tình huống: 
 Đây là phương pháp có thể kích thích ở mức cao nhất sự tham gia tích cực 
của học sinh vào quá trình học tập, lĩnh hội kiến thức; phát triển các kĩ năng học 
tập; giải quyết vấn đề, kĩ năng đánh giá, dự đoán kết quả, kĩ năng giao tiếp như: 
 5