Sáng kiến kinh nghiệm Sử dụng một số tranh biếm họa trong dạy học chương Các cuộc cách mạng tư sản (từ giữa thế kỷ XVI đến cuối thế kỷ XVIII) (Lịch sử lớp 10 THPT) nhằm nâng cao hứng thú học tập lịch sử cho học sinh

 I. MỞ ĐẦU
1.1. Lí do chọn đề tài.
 Trong quá trình đổi mới đất nước, Đảng ta luôn xác định “ Giáo dục và 
Đạo tạo là quốc sách hàng đầu”. Nhà nước ta luôn coi giáo dục là động lực quan 
trọng để thúc đẩy quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và xây dựng 
thành công xã hội chủ nghĩa.
 Nền giáo dục Việt Nam trong những năm đổi mới đã đạt được nhiều 
thành tựu to lớn . Tuy nhiên bên cạnh đó vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế cần được 
khắc phục. Đổi mới giáo dục nói chung và đổi mới phương pháp dạy học nói 
riêng là yêu cầu cấp thiết trong cải cách giáo dục hiện nay.
 Bộ môn lịch sử là môn học có ưu thế và ý nghĩa quan trọng trong việc 
giáo dục những con người toàn diện về cả mặt nhận thức, tư tưởng, tình cảm 
cũng như khả năng tư duy tìm tòi sáng tạo. Nhưng hiện nay trên thực tế môn học 
này vẫn chưa phát huy được hết vai trò của mình do việc dạy học vẫn còn áp 
dụng nhiều phương pháp dạy học truyền thống như phương pháp đọc chép, 
phương pháp hỏi đáp đơn thuần nên hiệu quả bài học không cao, làm cho học 
sinh không say mê hứng thú học tập.
 Lịch sử là một môn thuộc lĩnh vực khoa học - nhân văn, nghiên cứu 
những gì đã xảy ra trong quá khứ. Do đó nhận thức lịch sử không phải bằng con 
đường nhận thức trực tiếp từ trực quan sinh động mà nó chủ yếu được nhận thức 
bằng con đường gián tiếp. Từ đặc thù trên, việc tiếp nhận tri thức lịch sử đòi hỏi 
tính trừu tượng và óc tượng tượng phong phú của người học. Để bức tranh quá 
khứ được dựng lại một cách chân thực thì việc sử dụng phương pháp dạy học 
trực quan có vai trò quan trọng. Đồ dùng trực quan không chỉ là phương tiện 
minh họa mà nó còn là nguồn tri thức giúp học sinh khai thác kiến thức, rèn 
luyện kĩ năng, phát triển tư duy độc lập sáng tạo.
 Trong các loại đồ dung trực quan, tranh ảnh là phương tiện có vai trò quan 
trọng trong dạy học lịch sử. Tranh ảnh không những giúp cho học sinh trình bày 
được những biểu tượng, khái niệm lịch sử mà còn giúp các em nhớ kĩ, nhớ sâu
 1 Tranh biếm họa là thể loại tranh có khả năng gây ấn tượng sâu sắc nhất 
với học sinh. Tranh biếm họa là tranh có sử dụng thủ pháp cường điệu nhằm 
phản biện hoặc thể hiện quan điểm riêng và có chất trào lộng. Nhiều bức tranh 
biếm họa còn chứa đựng trong đó sự hài hước nhưng ẩn chứa bên trong lại là 
những nội dung lịch sử quan trọng. Thông qua việc tìm hiểu những bức tranh 
biếm họa lịch sử học sinh không chỉ có những phút giây thư giãn trong học tập 
mà học sinh có thể tìm thấy hiện thực lịch sử.
 Hơn nữa chương “ Các cuộc cách mạng tư sản" ( từ giữa thế kỷ XVI đến 
cuối thế kỷ XVIII )” là một chương có dung lượng kiến thức lớn và khó, kiến 
thức không gần gũi đối với học sinh đầu cấp nên khi học học sinh dễ nhàm chán. 
Vì vậy sử dụng tranh biếm họa sẽ giúp bài giảng của giáo viên sinh động, hấp 
dẫn, qua đó giúp các em khắc sâu kiến thức bài học.
 Thông qua tìm hiểu đề tài này giúp tôi có thể nắm được lý luận dạy học 
bộ môn nói chung và lý luận về sử dụng tranh biếm họa nói riêng để từ đó vận 
dụng vào việc dạy học lịch sử của mình ở trường phổ thông .
1.3. Đối tượng nghiên cứu:
 Trong đề tài này tôi chọn chương Các cuộc cách mạng tư sản ( từ giữa 
thế kỷ XVI đến cuối thế kỷ XVIII ) phần lịch sử thế giới lớp 10 để vận dụng. Tìm 
hiểu nội dung lịch sử thế giới lớp thông qua tranh biếm họa giúp các em học 
sinh có thể nhận thức nhiều nhân vật, hiện tượng lịch sử một cách chân thực 
nhất, tạo nên sự hứng thú trong học tập lịch sử góp phần giáo dục các em phát 
triển toàn diện về cả cả ba mặt kiến thức, giáo dục và phát triển kĩ năng.
1.4. Phương pháp nghiên cứu:
Để thực hiện đề tài này tôi đã sử dụng các phương pháp sau:
- Phương pháp trực quan ( Trực tiếp quan sát giờ dạy của các giáo viên trường 
phổ thông)
- Phương pháp nghiên cứu xây dựng cơ sở lý thuyết, phương pháp phân tích 
tổng hợp, so sánh.
2. NỘI DUNG CỦA SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM:
 3 1.2. Thực trạng của vấn đề trước khi áp dụng viết sáng kiến:
 Cùng với sự nghiệp đổi mới đất nước, sự nghiệp đổi mới giáo dục, đào tạo 
cũng được đặt ra một cách cần thiết. Một nội dung quan trọng trong đổi mới 
giáo dục, đào tạo là phải đổi mới phương pháp dạy học lịch sử theo quan điểm 
lấy học sinh làm trung tâm.
 Trong những năm qua việc tiến hành đổi mới phương pháp dạy học lịch 
sử ở trường phổ thông đã được tiến hành. Thực tiễn của vấn đề khai thác và sử 
dụng hệ thống kênh hình có nhiều ưu điểm tiến bộ. Một số giáo viên giỏi, có 
kinh nghiệm, tâm huyết với nghề đã sử dụng tìm tòi nhiều tư liệu, phương pháp 
dạy học phù hợp với từng dạng bài, chú ý khai thác và sử dụng tốt hệ thống kênh 
hình trong đó có tranh biếm họa. Việc sử dụng đồ dùng trực quan có trong sách 
giáo khoa kết hợp với đầu tư suy nghĩ sẽ tạo nên hiệu quả bài học rất cao. Học 
sinh có thể nắm được kiến thức của bài học nhanh chóng, vững chắc đồng thời 
có ấn tượng sâu sắc với hiện tượng, sự kiện lịch sử.
 Tuy vậy việc tổ chức những giờ học hiệu quả cùng với việc khai thác và 
sử dụng hệ thống kênh hình nói chung và tranh biếm họa rất ít. Lối dạy truyền 
thống thầy giảng, trò chép, thầy đọc, trò ghi, giáo viên không tạo nên sự tìm tòi, 
hứng thú học tập bộ môn còn phổ biến. Điều đó làm vị trí của bộ môn lịch sử ở 
trường phổ thông bị giảm sút, học sinh không hứng thú với các giờ học lịch sử. 
Mục tiêu và nhiệm vụ của bộ môn vì thế không đạt hiệu quả cao như mong 
muốn.
 Ở trường phổ thông hiện nay hầu hết các giáo viên giảng dạy đều cho 
rằng tranh biếm họa là một nguồn kiến thức quan trọng cần được sử dụng. Song, 
đa số giáo viên ở các trường THPT sử dụng tranh biếm họa vào dạy học lịch sử 
chưa thường xuyên, thường trong sách giáo khoa có bức nào thì sử dụng bức ấy. 
Như vậy có thể thấy việc sử dụng tranh biếm họa trong dạy học lịch sử ở trường 
phổ thông vẫn chưa được chú ý một cách thích đáng. Giáo viên đã nhìn nhận 
được đây là nguồn tư liệu quan trọng nhằm tạo nên sự hứng thú trong học tập bộ 
môn cho học sinh nhưng lại không dành cho tranh biếm họa một sự đầu tư về
 5 * Sử dụng tranh biếm họa vào bài: “ Cách mạng Hà Lan và Cách mạng tư 
sản Anh”
 Ở bài này, giáo viên sử dụng vào phần tình hình kinh tế nước Anh trước 
cách mạng ở mục 2 “Cách mạng tư sản Anh”.
 Ở phần này, trước hết giáo viên dùng phương pháp khăn phủ bàn để học 
sinh tìm hiểu về tình hình kinh tế, chính trị, xã hội của nước Anh trước cách 
mạng- nguyên nhân sâu xa dẫn đến bùng nổ cách mạng-. Học sinh thảo luận 
khoảng 5 phút, sau đó các tổ cử đại diện nhóm trình bày ý kiến.
Sau đó giáo viên nhận xét kết luận, khi giảng về nền kinh tế, xã hội nước Anh 
trước cách mạng giáo viên cho học sinh quan sát bức tranh sau:
 Tranh: Cảnh rào đất cướp ruộng ở Anh
 Giáo viên miêu tả và phân tích: Vào thế kỉ XVI ở Anh ngành sản xuất len 
dạ phát triển một cách nhanh chóng. Để thu được nhiều đặc lợi các lãnh chúa 
phong kiến chiếm đoạt đất đai của nông dân, đuổi họ ra khỏi ruộng đất mà họ 
đang canh tác để lập các đồng cỏ chăn nuôi cừu. Hàng vạn gia đình nông dân 
mất ruộng đất trở thành những người không có nhà cửa, không tài sản, phiêu bạt
 7 * Sử dụng tranh biếm họa vào bài: “ Chiến tranh giành độc lập của các 
thuộc địa Anh ở Bắc Mĩ”
 Đối với bài này, giáo viên sử dụng bức tranh biếm họa về cuộc di dân từ 
châu Âu sang Châu Mĩ vào mục 1 “ Sự phát triển kinh tế tư bản chủ nghĩa ở 
Bắc Mĩ. Nguyên nhân bùng nổ chiến tranh ”.
 Tranh: Cuộc di dân từ châu Âu sang Châu Mĩ
Khi giới thiệu khái quát về Bắc Mĩ về diện tích dân số... giáo viên có thể sử 
dụng bức tranh trên để cung cấp và lí giải hiện tượng cư dân Châu Âu di cư sang 
Bắc Mĩ.
 Để tìm hiểu hiện tượng lịch sử này giáo viên cho học sinh quan sát kĩ bức 
tranh. Sử dụng các câu hỏi để định hướng học sinh tìm hiểu: Quan sát bức tranh 
em thấy những gì ? Những hình ảnh đó phản ánh hiện tượng gì đang diễn ra?
 Sau khi học sinh đưa ra các ý kiến của mình giáo viên nhận xét và giảng 
bài. Sử dụng kiến thức đã được tìm hiểu giáo viên thuyết trình về hiện tượng di 
dân của người Châu Âu sang châu Mĩ: Bức tranh trên là hình ảnh người châu âu 
xếp hàng lên thuyền để sang Bắc Mĩ. Đứng trước cửa thuyền là hình ảnh một 
người to lớn đang dang cánh tay chào đón. Đây là hiện thân của một Bắc Mĩ 
đang phát triển. Bắc Mĩ luôn hân hoan chào đón các bạn. Bức tranh dưới là hình
 9 Tranh: Tình cảnh người nông dân Pháp trước cách mạng
 Học sinh thảo luận theo nhóm, ghi kết quả vào phiếu học tập, sau đó giáo 
viên kết luận : Bức tranh trên có ba người, người ngồi đằng trước mặc chiếc áo 
choàng, cổ đeo cây thánh giá, nét mặt có vẻ sung sướng thỏa mãn, tượng trương 
cho tăng lữ ( Đẳng cấp thứ nhất). Người ngồi đằng sau đeo thanh kiếm dài ở 
cạnh sườn có nhiều đồ trang sức và mũ lông chim rất cao quý, tượng trưng cho 
tầng lớp quý tộc (Đẳng cấp thứ hai). Cả hai đều béo mũm mĩm, má toàn mỡ, ăn 
mặc thì màu mè, diêm dúa và quý phái. Trong túi quần và túi áo của tăng lữ, quý 
tộc thò ra những loại văn bản vay nợ, cho thuê ruộng, những quy định về nghĩa 
vụ phong kiến của nông dân. Còn người gầy gò, lưng còng xuống, trên tay 
chống bởi chiếc cuốc là hình ảnh người nông dân Pháp ( Đại diện cho đẳng cấp 
thứ 3). Người nông dân gầy gò lại phải cõng trên lưng hai người to béo bị hai 
đẳng cấp trên bóc lột, không có đặc quyền đặc lợi, phải chụi mọi thứ 
thuếChiếc cuốc trên tay người nông dân là biểu hiện cho công cụ sản xuất thô 
sơ và lạc hậu của người nông dân cũng như nền nông nghiêp của Pháp trước
 11 Sau khi treo tranh lên bảng giáo viên yêu cầu học sinh trả lời một số câu 
hỏi gợi mở như : Bức tranh có gì đặc biệt ? Theo em người ở giữa là ai ? Hai bên 
là những ai ?
 Sau khi học sinh đưa ra câu trả lời GV sử dụng một số phương pháp để 
giúp các em tạo biểu tượng về nhân vật như thuyết trình, phân tích: Quan sát bức 
tranh chúng thấy người đứng giữa có hai mặt là vua LUI XVI. Bên tay phải là 
người đại diện cho liên minh phong kiến Áo- Phổ, người bên tay trái là người đại 
diện cho phái lập hiến đưa bản hiến pháp đến. Bức tranh thể hiện tính hai mặt 
của vua LUI XVI khi một bên hướng về phái lập hiến để phê chuẩn hiến pháp 
còn một bên thì quay sang bắt tay với bọn phong kiến Châu Âu nhờ giúp đỡ.
 Giáo viên tiếp tục đưa ra câu hỏi gợi mở: Hành động này của vua LUI 
XVI có tác hại gì đối với nước Pháp lúc bấy giờ ?...
 Học sinh quan sát tranh kết hợp với kiến thức tìm hiểu để trả lời câu hỏi. 
Sau đó giáo viên kết luận: Hành động này của vua LUI XVI đã có tác hại rất lớn 
đối với nước Pháp lúc bấy giờ đưa nước Pháp vào tình thế phải đấu tranh chống 
ngoại xâm và cũng gián tiếp đưa cách mạng Pháp tiếp tục phát triển sang giai 
đoạn mới.
 Đối với mục 4 của phần II “Tiến trình của cách mạng”. Khi cho học sinh 
tìm hiểu về sự kiện 1804 Na-pô-lê-ông lên ngôi hoàng đế giáo viên có thể sử 
dụng bức tranh sau để tạo biểu tượng về Na-pô-lê-ông.
 13 Học sinh suy nghĩ và trả lời câu hỏi, sau đó giáo viên kết luận: Với sức 
mạnh quân đội mạnh và bản tính hiếu chiến vào cuối thế kỉ XVIII- đầu thế kỉ 
XIX, Na-pô-lê-ông đã gây chiến với nhiều quốc gia, mang lại nhiều thắng lợi 
tuy nhiên những chuyến chinh phạt của Na-pô-lê-ông cũng đem đến cho nước 
Pháp nhiều tổn thất.
2.4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm đối với hoạt động giáo dục, với 
bản thân, đồng nghiệp và nhà trường.
 Việc sử dụng một số bức tranh biếm họa khi dạy- học chương " Các cuộc 
cách mạng tư sản" ( từ giữa thế kỷ XVI đến cuối thế kỷ XVIII ) ( Lịch sử lớp 10 
THPT- Chương trình chuẩn), tôi nhận thấy các em tích cực tìm tòi tư liệu, tranh 
ảnh phục vụ cho bài học, các giờ học diễn ra thoải mái, không nhàm chán, học 
sinh trong lớp đều hứng thú học tập, thảo luận các vấn đề mà giáo viên đưa ra, 
hăng say phát biểu xây dựng bài. Vì vậy, mục tiêu giờ học đặt ra đạt hiệu quả 
cao, làm cho người dạy lịch sử cảm thấy say mê với việc giảng dạy bộ môn.
 Hơn nữa, bản thân cá nhân tôi và các đồng nghiệp, trong quá trình giảng 
dạy khi đưa phương pháp trên vào dạy học, đòi hỏi giáo viên không chỉ đơn 
thuần sử dụng sách giáo khoa làm tư liệu dạy học mà phải tìm tòi các loại tranh 
ảnh, tư liệu có liên quan đến bài học. Vì vậy thông qua quá trình đó, giáo viên 
càng nắm chắc và hiểu sâu về kiến thức lịch sử, cũng đồng thời giúp giáo viên 
tích cực nghiên cứu rút ra những phương pháp phù hợp đối với từng bài trong 
dạy- học lịch sử .
3. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.
3.1. Kết luận:
 Học tập lịch sử là một quá trình nhận thức về hiện thực khách quan. Quá 
trình nhận thức lịch sử không diễn ra trực tiếp bởi đặc trưng của môn học là tái 
hiện lại quá khứ đã diễn ra. Chính vì vậy việc đảm bảo tính khách quan trong 
dạy học lịch sử là một nguyên tắc quan trong cần được sử dụng. Khai thác tranh 
biếm họa chính là một biện pháp thực hiện đảm bảo tính trực quan bộ môn cũng 
như những đóng góp nâng cao hiệu qủa bài học.
 15