Sáng kiến kinh nghiệm Sử dụng phương pháp dạy học theo dự án để thiết kế và tổ chức dạy học chủ đề “Một số quy luật của lớp vỏ Địa lý” - Địa lí lớp 10

 SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC THEO DỰ ÁN ĐỂ THIẾT KẾ VÀ TỔ 
CHỨC DẠY HỌC THEO CHỦ ĐỀ:”MỘT SỐ QUY LUẬT CỦA LỚP VỎ ĐỊA 
 LÍ”
 MÔN: ĐỊA LÍ
 SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN
 TRƯỜNG THPT ĐẶNG THÚC HỨA
 1 DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC TỪ VIẾT TẮT
 HS Học sinh
 GV Giáo viên
 PPDH Phương pháp dạy học
 THPT Trung học phổ thông
 SGK Sách giáo khoa
 HSG Học sinh giỏi
 GDPT Giáo dục phổ thông
PPDHDA Phương pháp dạy học dự án
 3 A. ĐẶT VẤN ĐỀ
 A.I. Lí do chọn đề tài.
 Trong những năm gần đây, chương trình giáo dục phổ thông có nhiều thay 
đổi, đặc biệt là việc tăng cường dạy học theo chủ đề. Công văn Số: 5555/BGDĐT- 
GDTrH ra ngày 08/10/2014 đã nêu rõ: “Thay cho việc dạy học đang được thực 
hiện theo từng bài/tiết trong sách giáo khoa như hiện nay, các tổ/nhóm chuyên 
môn căn cứ vào chương trình và sách giáo khoa hiện hành, lựa chọn nội dung để 
xây dựng các chủ đề dạy học....”. Các chủ đề dạy học được xây dựng trên cơ sở 
lựa chọn các bài học có mối quan hệ chặt chẽ với nhau. Điều này sẽ giúp cho nội 
dung môn học trở nên phong phú hơn, khả năng liên hệ thực tiễn đời sống dễ dàng 
hơn....rất phù hợp với bộ môn Địa lí - Một môn khoa học xã hội có tính logic cao 
và khả năng liên hệ thực tiễn lớn. Tuy nhiên, việc lựa chọn các phương pháp dạy 
học phù hợp với từng nội dung chủ đề, phù hợp với điều kiện cơ sở vật chất của 
nhà trường đặc biệt là phù hợp với đối tượng học sinh là trăn trở của nhiều giáo
viên.
 Năm học 2019 - 2020, tôi được giao nhiệm vụ giảng dạy Địa lí lớp 10. Khối 
lớp này có 2 chủ đề, được nhóm giáo viên Địa lí trường trung học phổ thông Đặng 
Thúc Hứa xây dựng bao gồm: chủ đề Thủy quyển được giảng dạy ở học kì I và chủ 
đề Một số quy luật Địa lý được giảng dạy ở học kì II. Để thực hiện các chủ đề trên, 
tôi đã sử dụng phối hợp nhiều phương pháp nhưng phương pháp chủ yếu nhất là 
phương pháp dạy học theo dự án. Dạy học theo dự án là phương pháp dạy học tích 
cực lấy học sinh làm trung tâm. Nó giúp phát triển kiến thức và các kỹ năng liên 
quan thông qua những nhiệm vụ mang tính mở, khuyến khích học sinh tìm tòi, 
hiện thực hoá những kiến thức đã học trong quá trình thực hiện và tạo ra những sản 
phẩm của chính mình. Phương pháp dạy học theo dự án rất phù hợp với việc thiết 
kế và tổ chức dạy học các chủ đề. Tuy nhiên, việc sử dụng phương pháp DHDA 
hiện nay trong dạy học các môn nói chung và dạy học Địa lí nói riêng vẫn còn rất 
nhiều hạn chế như: số giáo viên áp dụng phương pháp này còn ít, việc áp dụng 
chưa thật chủ động và triệt để, đối tượng và nội dung áp dụng đôi khi chưa phù 
hợp.
 Ở Việt Nam đã có nhiều đề tài nghiên cứu về phương pháp DHDA nhưng 
chủ yếu là trên cơ sở lí luận khoa học, có một số ít đề tài nghiên cứu về việc vận 
dụng phương pháp DHDA vào một số tiết học và chủ đề dạy học nhưng tập trung 
chủ yếu ở chương trình Địa lí lớp 11 và 12. Trong khi chương trình Địa lí 10 lại có 
các chủ đề có thể sử dụng phương pháp này hiệu quả. Một trong những chủ đề hay, 
phù hợp với việc thiết kế và tổ chức dạy học theo phương pháp DHDA đó là chủ 
đề: “Một số quy luật của lớp vỏ Địa lý ”. Xuất phát từ thực tiễn trên và qua thực 
tế giảng dạy môn Địa lí tại trường THPT Đặng Thúc Hứa đã mang lại hiệu quả 
nhất định nên tôi đã lựa chọn nghiên cứu đề tài: “Sử dụng phương pháp dạy học
 5 - Quan sát: Quan sát khoa học là phương pháp tri giác đối tượng một cách có hệ 
thống để thu thập thông tin. Trong quá trình thực hiện giáo viên là người trực tiếp 
quan sát học sinh tại lớp: thái độ, kỹ năng để rút ra những mặt mạnh và những mặt 
hạn chế cho phương pháp mình đang áp dụng. Trên cơ sở đó mình tự biết và điều 
chỉnh để đạt được kết quả đề tài như mong muốn.
- Thực nghiệm sư phạm: được dùng khi có kết quả điều tra,quan sát các hiện tượng 
giáo dục. Để khẳng định kết quả của đề tài cúng tôi đã thực nghiệm sư phạm với 
lớp thực nghiệm và lớp không tực nghiệm.Ở lớp thực nghiệm chúng tôi tiến hành 
áp dụng phương pháp dạy học dự án, còn những lớp còn lại chúng tôi vẫn dạy theo 
phương pháp truyền thống. Sau đó chúng tôi tiến hành kiểm tra bài 15 phút cho hai 
lớp có hai phương pháp khác nhau, và lấy đó là cơ sở để đánh giá thái độ, ý thức, 
kiến thức học tập của các em học sinh. Chính đó là kết quả đánh giá, khẳng định 
tính hiệu quả của đề tài nghiên cứu.
- Điều tra, khảo sát: nhằm phục vụ cho nghiên cứu đề tài chúng tôi đã sử dụng 
phương pháp phỏng vấn bằng các cuộc nói chuyện dưới dạng hỏi đáp trực tiếp và 
lấy phiếu thăm dò của giáo viên và học sinh lớp 10 về hiệu quả của việc áp dụng 
phương pháp dạy học dự án để xây dựng dạy học chủ đề: “Một số quy luật của 
lớp vỏ Địa lý ”.
A.VII. Cấu trúc đề tài: Đề tài gồm có 4 phần: 
 Phần 1: Đặt vấn đề
 Phần 2: Giải quyết vấn đề 
 Phần 3: Kết luận
 Phần 4: Phần phụ lục
 B. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
B.I. THỰC TRẠNG CỦA VẤN ĐỀ
B.I.1. Cơ sở lý luận:
B.I.1.1. Quan điểm chung:
 Đổi mới chương trình giáo dục và cùng với đó là đổi mới phương pháp dạy 
học và đổi mới kiểm tra đánh giá đã thể hiện sự quyết tâm cải cách, đem lại những 
thay đổi về chất lượng và hiệu quả giáo dục. Và ở khía cạnh hoạt động, tất cả 
những đổi mới này đều được biểu hiện sinh động trong mỗi giờ học qua hoạt động 
của người dạy và người học.
 Một giờ học tốt là một giờ học phát huy được tính tích cực, tự giác, chủ 
động, sáng tạo của cả người dạy và người học nhằm nâng cao tri thức, bồi dưỡng 
và phát triển phẩm chất, năng lực của người học. Để có một giờ học tốt thì ngoài 
việc nắm vững những định hướng đổi mới phương pháp dạy học, người giáo viên
 7 - Cộng tác làm việc: Các dự án học tập thường được thực hiện theo nhóm, 
trong đó có sự cộng tác làm việc và sự phân công công việc giữa các thành viên 
trong nhóm. DHDA đòi hỏi và rèn luyện tính sẵn sàng và kỹ năng cộng tác làm 
việc giữa các thành viên tham gia, giữa HS và GV cũng như với các lực lượng xã 
hội khác tham gia trong dự án. Đặc điểm này còn được gọi là học tập mang tính xã 
hội.
 - Định hướng sản phẩm: Trong quá trình thực hiện dự án, các sản phẩm 
được tạo ra. Sản phẩm của dự án không giới hạn trong những thu hoạch lý thuyết, 
mà trong đa số trường hợp các dự án học tập tạo ra những sản phẩm vật chất của 
hoạt động thực tiễn, thực hành. Những sản phẩm này có thể sử dụng, công bố, giới 
thiệu.
 B.I.1.4. Các dạng của dạy học theo dự án:
 - Phân loại theo chuyên môn
 + Dự án trong một môn học: trọng tâm nội dung nằm trong một môn học.
 + Dự án liên môn: trọng tâm nội dung nằm ở nhiều môn khác nhau.
 + Dự án ngoài chuyên môn: Là các dự án không phụ thuộc trực tiếp vào các 
môn học, ví dụ dự án chuẩn bị cho các lễ hội trong trường.
 - Phân loại theo sự tham gia của người học: dự án cho nhóm HS, dự án cá 
nhân. Dự án dành cho nhóm HS là hình thức dự án dạy học chủ yếu. Trong trường 
phổ thông còn có dự án toàn trường, dự án dành cho một khối lớp, dự án cho một 
lớp học
 - Phân loại theo sự tham gia của GV: dự án dưới sự hướng dẫn của một GV, 
dự án với sự cộng tác hướng dẫn của nhiều GV.
 - Phân loại theo quỹ thời gian:
 + Dự án nhỏ: thực hiện trong một số giờ học, có thể từ 2-6 giờ học.
 + Dự án trung bình: dự án trong một hoặc một số ngày (“Ngày dự án”), 
 nhưng giới hạn là một tuần hoặc 40 giờ học.
 + Dự án lớn: dự án thực hiện với quỹ thời gian lớn, tối thiểu là một tuần (hay 
 40 giờ học), có thể kéo dài nhiều tuần (“Tuần dự án”).
 - Phân loại theo nhiệm vụ:
 + Dự án tìm hiểu: là dự án khảo sát thực trạng đối tượng.
 + Dự án nghiên cứu: nhằm giải quyết các vấn đề, giải thích các hiện tượng, 
quá trình.
 + Dự án thực hành: có thể gọi là dự án kiến tạo sản phẩm, trọng tâm là việc 
tạo ra các sản phẩm vật chất hoặc thực hiện một kế hoạch hành động thực tiễn, 
nhằm thực hiện những nhiệm vụ như trang trí, trưng bày, biểu diễn, sáng tác.
 9 Việc phân chia các giai đoạn trên đây chỉ mang tính chất tương đối. Trong 
thực tế chúng có thể xen kẽ và thâm nhập lẫn nhau. Việc tự kiểm tra, điều chỉnh 
cần được thực hiện trong tất cả các giai đoạn của dự án. Với những dạng dự án 
khác nhau có thể xây dựng cấu trúc chi tiết riêng phù hợp với nhiệm vụ dự án. Giai 
đoạn 4 và 5 cũng thường được mô tả chung thành một giai đoạn (giai đoạn kết thúc 
dự án).
B.I.1.6. Ưu điểm và nhược điểm của dạy học theo dự án
 - Ưu điểm: Các đặc điểm của DHDA đã thể hiện những ưu điểm của PPDH này. 
Có thể tóm tắt những ưu điểm cơ bản sau đây của dạy học theo dự án:
 + Gắn lý thuyết với thực hành, tư duy và hành động, nhà trường và xã hội;
 + Kích thích động cơ, hứng thú học tập của người học;
 + Phát huy tính tự lực, tính trách nhiệm;
 + Phát triển khả năng sáng tạo;
 + Rèn luyện năng lực giải quyết những vấn đề phức hợp;
 + Rèn luyện tính bền bỉ, kiên nhẫn;
 + Rèn luyện năng lực cộng tác làm việc;
 + Phát triển năng lực đánh giá.
 - Nhược điểm
 + DHTDA không phù hợp trong việc truyền thụ tri thức lý thuyết mang tính 
trừu tượng, hệ thống cũng như rèn luyện hệ thống kỹ năng cơ bản;
 + DHTDA đòi hỏi nhiều thời gian. Vì vậy DHDA không thay thế cho PP 
thuyết trình và luyện tập, mà là hình thức dạy học bổ sung cần thiết cho các PPDH 
truyền thống.
 + DHTDA đòi hỏi phương tiện vật chất và tài chính phù hợp.
B.I.1.7. Mục tiêu của dạy học dự án:
 Từ các khái niệm trên, có thể hiểu dạy học theo dự án (DHTDA) là một 
phương pháp dạy học lấy người học làm trung tâm, hướng người học đến việc lĩnh 
hội tri thức và kỹ năng thông qua các dự án có liên quan đến các vấn đề có thực 
trong cuộc sống gắn liền với nội dung dạy học. Dạy học theo dự án giúp học sinh 
gắn lý thuyết với thực hành, tư duy với hành động, nhà trường với xã hội; kích 
thích động cơ, hứng thú học tập của người học; phát huy tính tự lực, tính trách 
nhiệm; phát huy khả năng sáng tạo; rèn năng lực giải quyết các vấn đề phức hợp; 
rèn tính bền bỉ, kiên nhẫn; rèn năng lực cộng tác làm việc; phát triển năng lực đánh 
giá....
B.I.2. Cơ sở thực tiễn:
 11 B.II.1.2. Phương pháp thiết kế và tổ chức dạy học theo dự án trong các chủ 
đề Địa lí 10 nói chung và chủ đề “Một số quy luật của lớp vỏ Địa lý ”:
 - Quyết định chủ đề và xác định mục tiêu của dự án.
 - Xây dựng kế hoạch và thực hiện dự án: câu hỏi định hướng, kế hoạch thực 
hiện, kế hoạch và công cụ đánh giá.
 - Giới thiệu sản phẩm.
B.II.1.3. Hình thức thiết kế chủ đề Địa lí nói chung cũng như chủ đề “Một số 
quy luật của lớp vỏ Địa lý ” có sử dụng phương pháp DHDA.
 Dựa trên cơ sở lí thuyết DHDA, nghiên cứu các tài liệu tham khảo, từ thực 
tiễn giảng dạy môn Địa lí tại trường THPT Đặng Thúc Hứa và những yêu cầu 
chung của Bộ GD và ĐT trong xây dựng chủ đề Địa lí, tôi đề xuất hình thức thiết 
kế dạy học chủ đề Địa lí khi áp dụng DHDA với cấu trúc được xây dựng cụ thể.
B.II.2. Sử dụng phương pháp dạy học theo dự án để thiết kế và tổ chức dạy 
học chủ đề “Một số quy luật của lớp vỏ Địa lý ”
 CHỦ ĐỀ: MỘT SỐ QUY LUẬT CỦA LỚP VỎ ĐỊA LÝ
 (Thời lượng: 2 tiết - TPPCT 42 & 43)
 A. NỘI DUNG CHI TIẾT 
NỘI DUNG I
I. Lớp vỏ địa lý: - Khái niệm
 - Giới hạn
 - Phân biệt lớp vỏ địa lí và lớp vỏ Trái Đất
II. Một số quy luật:
1. Quy luật thống nhất và hoàn chỉnh:
 - Khái niệm
 - Nguyên nhân
 - Biểu hiện của quy luật.
 - Ý nghĩa
NỘI DUNG II
2. Quy luật địa đới
 - Khái niệm
 - Nguyên nhân
 - Biểu hiện của quy luật
 - Ý nghĩa
 13