Sáng kiến kinh nghiệm Thiết kế hệ thống câu hỏi để tổ chức cho học sinh ôn tập các kiến thức trong chương Cấu trúc của tế bào (Sinh học 10 Nâng cao)

docx 28 trang sk10 02/01/2025 120
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Sáng kiến kinh nghiệm Thiết kế hệ thống câu hỏi để tổ chức cho học sinh ôn tập các kiến thức trong chương Cấu trúc của tế bào (Sinh học 10 Nâng cao)", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên.

Tóm tắt nội dung tài liệu: Sáng kiến kinh nghiệm Thiết kế hệ thống câu hỏi để tổ chức cho học sinh ôn tập các kiến thức trong chương Cấu trúc của tế bào (Sinh học 10 Nâng cao)

Sáng kiến kinh nghiệm Thiết kế hệ thống câu hỏi để tổ chức cho học sinh ôn tập các kiến thức trong chương Cấu trúc của tế bào (Sinh học 10 Nâng cao)
 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
 THIẾT KẾ HỆ THỐNG CÂU HỎI
 ĐỂ TỔ CHỨC CHO HỌC SINH ÔN 
 TẬP CÁC KIẾN THỨC TRONG 
CHƯƠNG: CẤU TRÚC CỦA TẾ BÀO 
 (SINH HỌC 10 NC) I.LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI
 Phương pháp dạy học vô cùng đa dạng vì hoạt động dạy học chịu sự chi 
phối của nhiều yếu tố phức tạp: tính chất nội dung trí dục, tính đa dạng của mục 
đích lí luận dạy học, sự phong phú của các thao tác logic trong hoạt động dạy và 
hoạt động học. Ngòai ra những thành tựu của các ngành khoa học khác cũng hỗ 
trợ cho việc dạy học rất nhiều. Nếu như trước đây nguồn thông tin mà giáo viên 
chuyển tải đến học sinh chủ yếu nằm trong chương trình sách giáo khoa, thì hiện 
nay có thể thu thập từ nhiều nguồn khác nhau để mở rộng thêm kiến thức .Sinh 
học là một môn khoa học gắn liền với thực tiễn, chính vì vậy học sinh có thể chủ 
động tìm kiếm thông tin.
Kỹ thuật dạy học là những cách thức để làm ra sản phẩm tốt, đòi hỏi người giáo 
viên phải có kỹ năng để học sinh nắm bắt được nội dung bài học.Trong phạm vi 
đề tài này tôi xin trình bày THIẾT KẾ HỆ THỐNG CÂU HỎI ĐỂ TỔ CHỨC 
CHO HỌC SINH ÔN TẬP CÁC KIẾN THỨC TRONG CHƯƠNG: CẤU 
TRÚC CỦA TẾ BÀO (SINH HỌC 10 NC)
Thực chất đây là phương pháp mà Thầy đặt ra một hệ thống câu hỏi để trò lần 
lượt trả lời, đồng thời có thể trao đổi qua lại. Qua hệ thống hỏi đáp trò lĩnh hội 
được hệ thống nội dung bài học mới, bài ôn tập vì ở phương pháp này hệ thống 
câu hỏi-câu trả lời là nguồn kiến thức chủ yếu. Ở phương pháp này học sinh 
không tiếp thu kiến thức một cách thụ động mà ở một mức độ tích cực, sáng tạo 
nhất định, tìm ra kiến thức mới. Khi trả lời câu hỏi học sinh nhớ lại kiến thức đã 
có, sử dụng các thao tác logic: phân tích, tổng hợp, so sánh, khái quát hóa.......để
gia công tài liệu, tìm lời giải đáp tốt nhất.
 Mặc khác người giáo viên có thể tiếp nhân thông tin tri thức từ học sinh, từ 
đó qua mỗi bài dạy có thể đúc kết được nhiều kinh nghiệm để phục vụ việc giảng 
dạy ngày càng tốt hơn.
II.TỔ CHỨC THỰC HIỆN ĐỀ TÀI
1.Cơ sở lý luận
Thuật ngữ phương pháp trong tiếng Hy Lạp là “Méthodos” có nghĩa là con
đường, cách thức hoạt động nhằm đạt được mục đích nhất định. Vì vậy, phương Phương pháp dạy học là cách thức hành động có trình tự, phối hợp tương tác với
nhau của giáo viên và của học sinh nhằm đạt được mục đích dạy học.
Nói cách khác phương pháp dạy học là hệ thống những hành động có chủ đích 
theo một trình tự nhất định của giáo viên nhằm tổ chức hoạt động nhận thức và 
hoạt động thực hành của học sinh nhằm đảm bảo cho họ lĩnh hội nội dung dạy 
học và chính như vậy mà đạt được mục đích dạy học.
Phương pháp dạy học bao gồm phương pháp dạy và phương pháp học với sự 
tương tác lẫn nhau, trong đó phương pháp dạy đóng vai trò chủ đạo, còn phương 
pháp học có tính chất độc lập tương đối, chịu sự chi phối của phương pháp dạy, 
song nó cũng ảnh hưởng trở lại phương pháp dạy.
Phương pháp dạy học là tổ hợp những biện pháp với tư cách là những thành phần 
cấu trúc của nó, song việc phân như vậy cũng chỉ có tính chất tương đối. Chẳng 
hạn giảng giải là phương pháp dạy học trong tiết học lĩnh hội tri thức mới nhưng 
lại là một biện pháp của phương pháp công tác trong phòng thí nghiệm. Điều đó 
có nghĩa là trong những điều kiện nhất định, chúng có thể chuyển hoá lẫn nhau.
Để phát huy mặt mạnh và hạn chế mặt yếu của phương pháp hỏi đáp thì cần phải 
đảm bảo những yêu cầu khi đề ra câu hỏi và việc vận dụng phương pháp đó. Sở 
dĩ như vậy là vì trong phương pháp hỏi đáp, câu hỏi có ý nghĩa hết sức quan 
trọng. Không biện pháp nào linh hoạt, uyển chuyển, dễ điều khiển hoạt động 
nhận thức của học sinh bằng cách đề ra câu hỏi.
Phân loại câu hỏi: Tuỳ theo cơ sở phân loại mà có những loại câu hỏi sau:
- Dựa theo nội dung, sự diễn đạt ngôn ngữ, sự nhấn giọng, người ta phân ra câu
hỏi đơn giản, câu hỏi phức tạp.
- Dựa theo mục đích dạy học có thể phân ra câu hỏi định hướng, câu hỏi gợi mở,
câu hỏi nhắc nhở.
- Dựa theo chức năng có thể phân ra câu hỏi phân tích – tổng hợp, câu hỏi so 
sánh, đối chiếu, câu hỏi hệ thống hoá tri thức, câu hỏi đòi hỏi cụ thể hoá tri thức.
- Dựa theo mức độ tính chất hoạt động nhận thức của học sinh có thể phân ra câu
hỏi đòi hỏi giải thích, minh hoạ, câu hỏi tái hiện, câu hỏi có tính vấn đề.
Câu hỏi tái hiện là câu hỏi mà câu trả lời chỉ cần nhớ lại những tri thức đã được
lĩnh hội trước đây.
Câu hỏi có tính vấn đề là câu hỏi tạo cho học sinh gặp phải một tình huống có 
vấn đề, nghĩa là gây nên trạng thái tâm lý giữa điều đã biết và điều chưa biết, 
nhưng muốn biết. Câu trả lời trong câu hỏi có tính vấn đề chưa có trong câu trả - Việc biểu đạt câu hỏi phải phù hợp với đặc điểm lứa tuổi, đặc điểm cá nhân, 
trinh độ hiểu biết và kinh nghiệm của học sinh. Khối lượng những khái niệm 
trong những câu hỏi của giáo viên không được vượt quá khả năng tìm ra câu trả 
lời đúng của học sinh.
- Câu hỏi phải có nội dung chính xác, rõ ràng, dễ hiểu, thống nhất, không thể có
hai câu trả lời đều đúng, về hình thức phải gon gàng, sáng sủa. 
Yêu cầu đối với việc vận dụng phương pháp hỏi đáp:
- Cần phải đặt câu hỏi cho toàn lớp rồi mới chỉ định học sinh trả lời. Khi một học 
sinh trả lời xong, cần yêu cầu những học sinh khác nhận xét, bổ sung, sửa chữa 
câu trả lời nhằm thu hút sự chú ý lắng nghe câu trả lời của bạn với tinh thần phê 
phán. Qua đó mà kích thích hoạt động chung của cả lớp.
- Khi học sinh trả lời, giáo viên cần lắng nghe. Nếu cần thiết đặt thêm câu hỏi 
phụ, câu hỏi gợi mở dẫn dắt học sinh trả lời câu hỏi chính.
- Cần có thái độ bình tĩnh khi học sinh trả lời sai hoặc thiếu chính xác, tránh thái 
độ nôn nóng, vội vàng cắt ngang ý của họ khi không thật cần thiết. Chú ý uốn 
nắn, bổ sung câu trả lời của học sinh, giúp họ hệ thống hoá lại những tri thức đã 
thu được trong quá trình vấn đáp.
- Không chỉ chú ý kết quả câu trả lời của học sinh mà cả cách diễn đạt câu trả lời 
của họ một cách chính xác, rõ ràng, hợp logic. Đó là điều kiện quan trọng để 
phát triển tư duy logic của họ.
- Cần chú ý sử dụng mọi biện pháp nhằm thúc đẩy học sinh mạnh dạn nêu thắc 
mắc và khéo léo sử dụng thắc mắc đó để tạo nên tình huống có vấn đề và thu hút 
toàn lớp tham gia thảo luận, tranh luận để giải quyết vấn đề đó. Qua đó có thể 
góp phần lấp lỗ hổng, chữa những sai lầm hoặc hiểu chưa chính xác những nội 
dung học tập của học sinh.
a.Phương pháp hỏi đáp- tái hiện thông báo
 ➢ Bản chất của phương pháp:
 Ở đây giáo viên nêu câu hỏi, yêu cầu học sinh trả lời trực tiếp. Câu trả lời 
của học sinh chỉ cần nhớ lại kiến thức có sẳn hay mô tả lại chính xác kết quả 
quan sát những gì giáo viên đã tổ chức, biểu diễn trước đó. Do khi trả lời học 
sinh không phải suy luận, chỉ cần có trí nhớ máy móc nên phương pháp hỏi đáp- 
tái hiện thông báo ít có tác dụng rèn luyện trí thông minh. Hỏi đáp –tái hiên 
thông báo được sử dụng phổ biến khi ôn tập, kiểm tra hoặc khi tài liệu học tập 
phải đòi hỏi chính xác các hành động, các số liệu, các sự kiện..... tuy nhiên -Phương pháp này có tác dụng gây được hứng thú nhận thức, khát vọng tìm 
hiểu kiến thức mới.Vì vậy trong kỹ thuật dạy học bằng phương pháp này thường 
sử dụng các câu hỏi như: câu hỏi yêu cầu phân tích-tổng hợp, câu hỏi đòi hỏi sự 
so sánh, câu hỏi buộc học sinh thiết lập mối quan hệ nhân quả, rút ra kết luận 
mang tính khái quát hóa, trừu tượng hóa. Phương pháp này cho phép thu được 
thông tin ngược từ học sinh. Những thông tin này không chỉ phong phú mà còn 
chính xác, kịp thời giúp giáo viên điều chỉnh quá trình dạy học một cách linh 
hoạt.
 -Hỏi đáp được sử dụng phổ biến, thích hợp cho hầu hết các bài và thường 
được sử dụng với các phương pháp dạy học khác. Đặc biệt trong chương “Cấu 
trúc của tế bào” phương pháp này sẽ có tác dụng khi học sinh kết hợp quan sát 
hình ảnh và trả lời được những câu hỏi trong nội dung từng bài của chương
 ➢ Tổ chức hoạt động của học sinh trong phương pháp hỏi đáp
 Có thể có ba phương án tổ chúc hoạt động của học sinh
Phương án 1:Thầy đặt hệ thống nhiều câu hỏi riêng rẽ rồi chỉ định trò trả lời. 
Mỗi học sinh trả lời một câu. Nguồn thông tin cho cả lớp là sự tổng hợp các câu 
hỏi cùng những câu trả lời tương ứng.
Phương án 2: Thầy đặt ra cho cả lớp một câu hỏi chính có kèm theo các thông 
báo gợi ý hoặc các câu hỏi phụ liên quan đến câu hỏi lớn đó .Gíao viên tổ chức 
cho học sinh trả lời lần lượt từng bộ phận của câu trả lời lớn ban đầu .Nguồn 
thông tin cho học sinh trong trường hợp này là: Câu hỏi tổng quát cùng với tổ 
hợp các lời giải đáp bộ phận của học sinh.
Phương án 3: Thầy nêu câu hỏi chính, kèm theo những gợi ý nhằm tổ chức cho 
trò tranh luận, hoặc học sinh đặt ra những câu hỏi phụ cho nhau rồi giúp nhau 
giải đáp. Câu hỏi chính do giáo viên nêu ra theo phương án này thường chứa 
đựng mâu thuẩn dưới dạng nghịch lí, hoặc nó vạch ra nhiều hướng khác nhau 
phải lựa chọn giải quyết. Học sinh thường rất lúng túng khi xây dựng nên lời 
phát biểu tổng kết cuộc tranh luận, vì tính chất khái quát và sự phê phán của nó. 
Vỉ vậy giáo viên phải nêu ra những câu hỏi phụ, gợi ý cho học sinh tự lực đi tới 
kết luận tổng quát.
 Dù phương án nào đi nữa thì hiệu quả chủ yếu đều được quyết định bởi nghệ 
thuật đặt câu hỏi. Câu hỏi chất lượng là câu hỏi có có sức chứa nhiều nội dung trí 
lực. Sức chứa này tỉ lệ thuận với tính có vấn đề của câu hỏi. Để đạt được điều b.Các hình thức tổ chức hỏi đáp
 ➢ Một hỏi –một đáp
 Thường áp dụng cho câu hỏi ở mức độ hiểu và biết
 Giáo viên
 HS 1 HS2 HS 3
 ➢ Một hỏi- nhiều đáp
 Giáo viên
 HS 1 HS2 HS 3
 ➢ Tranh luận
 Giáo viên
 HS 1 HS2 HS 3
ÁP DỤNG GIẢNG DẠY ÔN TẬP CHƯƠNG II :CẤU TRÚC TẾ BÀO 
(SGK SINH HỌC 10 NC)
 1.Tóm tắt lí thuyết cơ bản
 -Tế bào là đơn vị cấu trúc của mọi cơ thể sống -Màng sinh chất đóng vai trò quan trọng trong sự trao đổi chất giữa tế bào 
và môi trường ngoài. Màng cho nhiều chất đi qua theo cả hai hướng :
 +Phương thức vận chuyển thụ động thì không tiêu tốn năng lượng
 +Phương thức chủ động kèm theo tiêu tốn năng lượng ATP
 Sự vận chuyển qua màng không chỉ phụ thuộc vào kích thước mà còn phụ 
thuộc vào cấu tạo và tính chất của màng. Sự vận chuyển còn phụ thuộc vào sự có 
mặt của các protein màng, hoặc do sự thay đổi hình dạng của màng nhờ tiêu 
dùng năng lượng.
 Khếch tán là sự vận chuyển các phân tử và ion theo gadien nồng độ ,sự 
khuếch tán qua bề mặt là nhanh nhất khi diện tích bề mặt rộng mỏng và sự chênh 
lệch gadien nồng độ là lớn. Sự khuếch tán các phân tử và ion qua màng sinh chất 
có thể qua lớp kép photpholipit hoặc được trợ giúp bở các protein đặc biệt trên 
màng, quá trình này được gọi là khếch tán nhanh có chọn lọc.
 -Thẩm thấu là sự vận chuyển của nước qua màng, từ nơi có thế nước cao
đến nơi có thế nước thấp hơn.
 -Khuếch tán có chọn lọc và thẩm thấu phụ thuộc vào nội năng của các 
phân tử và ion. Do tế bào không tiêu dùng năng lượng trong quá trình này nên 
gọi là vận chuyển thụ động.
 -Vận chuyển chủ động là quá trình tế bào vận chuyển các phân tử và ion 
qua màng ngược chiều gradien nồng độ nhờ các kênh protein trên màng và tiêu 
tốn năng lượng .
 Nhập bào là sự vận chuyển vật chất vào tế bào.Trong quá trình này vật chất 
bị gói vào một túi ,sau đó túi tách khỏi màng sinh chất
 +Ẩm bào: chất lấy vào tế bào là chất lỏng
 +Thực bào: chất lấy vào là chất rắn
 -Xuất bào là sự vận chuyển vật chất ra khỏi tế bào. Những chất này được 
đóng gói vào các túi trong chất tế bào. Chúng được tách riêng khi các túi này vận 
chuyển tới màng và được đẩy ra ngoài. ngoài tế bào ,đồng thời giúp đều hòa
 các thành phần bên trong tế bào
 Là nơi thực hiện các phản ứng
Chất tế bào + + +
 chuyển hóa của tế bào
 Chứa thông tin di truyền ,điều khiển
Nhân tế bào _ + +
 mọi hoạt động của tế bào
 Câu hỏi 3:Hãy chú thích hình vẽ về cấu trúc của một trực khuẩn ? Chức năng
 của các thành phần?
 Trả lời
 Chức năng :
 Vỏ nhầy: Tăng sức bảo vệ tế bào

File đính kèm:

  • docxsang_kien_kinh_nghiem_thiet_ke_he_thong_cau_hoi_de_to_chuc_c.docx
  • pdfSáng kiến kinh nghiệm Thiết kế hệ thống câu hỏi để tổ chức cho học sinh ôn tập các kiến thức trong c.pdf