Sáng kiến kinh nghiệm Thiết kế hoạt động dạy học chủ đề “cấu trúc tế bào” trong sinh học 10 THPT theo định hướng hình thành và phát triển năng lực cho học sinh

 MỤC LỤC
PHẦN 1: MỞ ĐẦU...................................................................................................1
1.1. Lý do chọn đề tài................................................................................................1
1.2. Mục đích, nhiệm vụ của đề tài ...........................................................................2
1.3. Đối tượng, phạm vi, thời gian nghiên cứu..........................................................2
1.4.Phương pháp nghiên cứu.....................................................................................2
1.5. Giả thiết khoa học...............................................................................................4
1.6. Đóng góp mới của đề tài ....................................................................................4
1.7. Cấu trúc của sáng kiến kinh nghiệm ..................................................................5
PHẦN 2: NỘI DUNG ...............................................................................................6
CHƯƠNG I: CỞ SỞ KHOA HỌC............................................................................6
1. Cơ sở lí luận ..........................................................................................................6
1.1.Tổng quan lịch sử nghiên cứu dạy học theo chủ đề ............................................6
1.2. Một số khái niệm và thuật ngữ liên quan đến đề tài...........................................7
2. Cơ sở thực tiễn ....................................................................................................11
2.1. Cơ sở thực tiễn dạy học theo chủ đề.................................................................11
2.2. Nguyên tắc giáo dục phát triển năng lực của HS .............................................12
2.3. Đặc trưng cơ bản của đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng hình 
thành và phát triển năng lực ....................................................................................12
2.4. Thực trạng ứng dụng việc dạy học theo chủ đề trong bộ môn Sinh hoc hiện 
nay. ..........................................................................................................................12
2.5. Các bước xây dựng, soạn giảng chủ đề dạy học trong bộ môn Sinh học bậc 
THPT và những yếu tố ảnh hưởng đến việc khai thác hiệu quả tiết dạy học theo 
chủ đề ......................................................................................................................17
TIỂU KẾT CHƯƠNG I ..........................................................................................17
CHƯƠNG II: THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG CHỦ ĐỀ DẠY HỌC ”CẤU TRÚC 
CỦA TẾ BÀO” .......................................................................................................18
BƯỚC 1 : XÁC ĐỊNH CHỦ ĐỀ ...........................................................................18
BƯỚC 2. MÔ TẢ CÁC MỨC ĐỘ NHẬN THỨC VÀ NĂNG LỰC ĐƯỢC HÌNH 
THÀNH...................................................................................................................22 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
Viết tắt Viết đầy đủ 
GV Giáo viên
GDPT Giáo dục phổ thông
GDTX Giáo dục thường xuyên
HS Học sinh
HĐ Hoạt động
KTĐG Kiểm tra đánh giá
ND Nội dung
SGK Sách giáo khoa
SL Số lượng
SKKN Sáng kiến kinh nghiệm
THPT Trung học phổ thông
TN Thực nghiệm DANH MỤC HÌNH ẢNH
Hình 1. Ô chữ ..........................................................................................................25
Hình 2. Đáp án trò chơi ô chữ .................................................................................26
Hình 3. Thí nghiệm thẩm thấu ở mẫu vỏ bưởi ........................................................30
Hình 4. Các nhóm thảo luận....................................................................................32
Hình 5. Giáo viên nêu câu hỏi tình huống...............................................................32
Hình 6. HS chơi trò chơi chạy tiếp sức ...................................................................32
Hình 7. Trình bày kết quả hoạt động nhóm.............................................................33
Hình 8. Nguyên liệu chuẩn bị quan sát qua KHV...................................................34
Hình 9. Hoạt động nhóm nhỏ ..................................................................................35
Hình 10. Các nhóm trưng bày sản phẩm → HS quan sát........................................35
Hình 11. Phối hợp chụp lại hình ảnh quan sát được................................................35
Hình 12. Kết quả quan sát được ở tiêu bản lá cây lẻ bạn ........................................36
Hình 13. HS xin ý kiến chọn nhóm hợp tác ............................................................38
Hình 14. HS thảo luận nhóm tại nhà .......................................................................39
Hình 15. Thiết kế mô hình tế bào tại lớp theo nhóm...............................................39
Hình 16. Hình ảnh hoạt động của các nhóm HS .....................................................39
Hình 17. Hoạt động STEM cấu trúc tế bào .............................................................40
Hình 18. Thuyết trình- phản biện ............................................................................40
Hình 19. Sản phẩm của HS .....................................................................................40
Hình 20. Kết quả đánh giá năng lực hợp tác của HS...............................................45
Hình 21. Kết quả đánh giá năng lực giải quyết vấn đề của HS...............................45
Hình 22. Kết quả đánh giá năng lực tư duy sáng tạo của HS..................................46
Hình 23. Xây dựng tiết học hạnh phúc....................................................................47 1.2. Mục đích, nhiệm vụ của đề tài
 Nghiên cứu thực trạng về dạy học theo chủ đề trong bộ môn Sinh học hiện 
nay ở một số trường trung học phổ thông trên địa bàn tỉnh Nghệ An. Từ đó, đưa ra 
giải pháp xây dựng ,nêu được những yếu tố ảnh hưởng đến việc khai thác hiệu quả 
tiết dạy học theo chủ đề hiện nay. 
 Thông qua thiết kế và soạn giảng chủ đề “Cấu trúc của tế bào” – Sinh học 10 
bậc THPT để hướng tới các mục tiêu: chủ động chiếm lĩnh nội dung kiến thức 
khoa học, hiểu biết tiến trình khoa học và rèn luyện các kĩ năng tiến trình khoa học 
như: quan sát, tự nghiên cứu tài liệu, thu thập thông tin dữ liệu; xử lý thông tin (so 
sánh, sắp xếp, phân loại, liên hệ thông tin); suy luận, áp dụng, chủ động tiến hành 
hoạt động ceminar, STEM liên hệ thực tiễn nhằm hướng tới việc hình thành và 
phát triển năng lực cho học sinh THPT.
 Nhân rộng và chia sẻ nội dung hoạt động thông qua các trang mạng xã hội 
như Facebook, Zalo, Gmailđể khẳng định tính đúng đắn, tính mới của đề tài 
đồng thời xin sự góp ý, bổ sung để hoàn thiện nội dung đề tài.
1.3. Đối tượng, phạm vi, thời gian nghiên cứu
1.3.1. Đối tượng
 HS khối 10 tại các trường THPT.
1.3.2. Phạm vi nghiên cứu
 Tại 03 trường THPT trong tỉnh Nghệ An: THPT Thái Hoà, THPT Tây Hiếu, 
THPT Đông Hiếu.
 Kiến thức bài 7, 8, 9, 10 trong chương II- Cấu trúc của tế bào, thuộc phần hai 
- Sinh học tế bào, SGK Sinh học 10 bậc THPT.
1.3.3. Kế hoạch thời gian thực hiện
 Thời gian Nội dung
 Tháng 9/2020 – Viết đề cương và triển khai sáng kiến trong giai đoạn thử 
 12/ 2020 nghiệm, khảo sát và đánh giá kết quả đạt được.
 Tháng 01/2021– Tiếp tục áp dụng sáng kiến để kiểm định độ tin cậy của các 
 02/ 2021 giải pháp đề ra.
 Tháng 3/2021 Hoàn thành sáng kiến kinh nghiệm.
 Bảng 1. Kế hoạch thời gian thực hiện đề tài
1.4. Phương pháp nghiên cứu
1.4.1. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết
 Thông qua nghiên cứu tài liệu, phân tích chương trình GDPT mới liên quan 
đến đề tài từ đó giúp phân tích, tổng hợp, phân loại, hệ thống lý thuyết và xây dựng 
 2 Các lớp tham gia trong đợt thực nghiệm được chọn ngẫu nhiên mỗi trường 1 
lớp TN, ở các lớp dạy TN chúng tôi sử dụng các giáo án được soạn theo hướng dạy 
học chủ đề, thiết kế theo hướng phát triển năng lực. 
* Phương pháp kiểm tra đánh giá
 Quá trình đánh giá năng lực HS ở ba giai đoạn đầu TN( hoạt động khởi động), 
giữa TN (hình thành kiến thức và năng lực giải quyết vấn đề) và cuối TN (luyện 
tập – vận dụng) bằng các tiêu chí đánh giá cụ thể từng hoạt động được thiết kế 
trong đề tài này.
* Phương pháp phân tích kết quả TN
 Phân tích số liệu thu được bằng phần mềm Microsoft excel. 
1.4.2.3.2. Tại phòng hội đồng
 Được sự nhất trí cao của Ban giám hiệu nhà trường, chúng tôi đã tổ chức các 
buổi Cemina, chuyên đề về khái thác chủ đề dạy học, hoạt động giáo dục STEM và 
lồng ghép được nội dung đã thực hiện về chủ đề “Cấu trúc tế bào” tại phòng hội 
đồng trường để phổ biến chia sẻ đến đông đảo các giáo viên trong trường và các 
GV cốt cán tổ tự nhiên của 3 trường THPT lân cận trên địa bàn.
1.4.2.3.3. Tại phòng trực tuyến
 Sử dụng hệ thống máy chiếu, máy tính và các thiết bị khác để lan toả hình 
ảnh về quy trình, kết quả đạt được là những cái tinh hoa nhất mà đề tài có được lên 
các trang mạng xã hội với mục đích thổi một “luồng khí mới” kích thích sự đam 
mê, nhiệt huyết, tận tâm với nghề của các giáo viên trong dạy học môn sinh học 
nói riêng và nền giáo dục phổ thông nói chung.
1.5. Giả thiết khoa học
 Nếu xác định được quy trình và thiết kế được chuỗi hoạt động dạy học theo 
chủ đề khi khai thác nội dung “cấu trúc tế bào” sinh học10- THPT thì sẽ hình thành 
và phát triển được các năng lực học tập tích cực cho học sinh.
1.6. Đóng góp mới của đề tài
 Vận dụng các phương pháp, hình thức tổ chức giáo dục kết hợp với hoạt động 
thực hành, STEM, ceminar một cách linh hoạt, sáng tạo, phù hợp với mục tiêu của 
chương trình giáo dục phổ thông mới, đề tài đã xây dựng và tổ chức dạy học chủ 
đề “ Cấu trúc của tế bào” sinh học 10 THPT bổ sung vào kho tài liệu dạy học tích 
cực trong môn sinh học hiện nay còn hạn chế về số lượng và chất lượng . Dạy học 
chủ đề đáp ứng được mục tiêu của đổi mới toàn diện về giáo dục hiện đại mà trong 
Nghị quyết 29-NQ/TW, Nghị quyết 88, nghị quyết 404, Chỉ thị 16/CT-TTg nêu ra. 
Phù hợp với thời đại công nghiệp hoá hiện đại hoá 4.0, đúng với xu thế phát triển 
của thế giới. 
 4 PHẦN 2: NỘI DUNG
 CHƯƠNG I: CỞ SỞ KHOA HỌC
1. Cơ sở lí luận 
1.1.Tổng quan lịch sử nghiên cứu dạy học theo chủ đề
 Tổ chức dạy học theo chủ đề là xu thế dạy học hiện đại, nó đang được nghiên 
cứu và áp dụng vào trường học ở nhiều nước trên thế giới trong đó có Việt Nam. 
1.1.1. Trên thế giới
 Tư tưởng dạy học theo chủ đề bắt đầu từ thập niên 60 của thế kỷ XX, theo đó 
vào tháng 9 năm 1968, hội nghị dạy học theo chủ đề đã được Hội đồng Liên quốc 
gia về giảng dạy khoa học tổ chức tại Varna (Bungari) với sự bảo trợ của 
UNESCO; Theo cuốn Esbjorn-Hargens, 2010 về lí thuyết chủ đề tích hợp được áp 
dụng hơn 35 lĩnh vực chuyên môn và học thuật khác nhau, lý thuyết này được ứng 
dụng vào giáo dục và trở thành một trào lưu về lí luận dạy học phổ biến trên thế 
giới hiện nay; Hội thảo quốc tế chào đón thế kỉ XXI có tên “kết nối hệ thống tri 
thức trong một thế giới học tập” với sự tham gia của gần 400 nhà giáo dục thuộc 
18 quốc gia được tổ chức từ ngày 6-8/12/2000 tại Manila (Philippines) theo đó một 
trong những nội dung chính được thảo luận sôi nổi tại hội thảo này là con đường 
và cách thức kết nối hệ thống tri thức hướng vào người học trong thời đại mới, để 
đáp ứng nhu cầu đó đòi hỏi tư duy của người học phải là một mạch kiến thức liên 
tục, hệ thống, mạch lạc và phương pháp áp dụng tối ưu là tích hợp theo chủ đề dạy 
học. Nhiều nước trên thế giới như Mỹ, Nhật bản, Australia... áp dụng tích hợp chủ 
đề dạy học vào trong các trường học. Ở Australia nền giáo dục phổ thông xác định 
rõ “...Chương trình giáo dục tích hợp chủ đề dạy học là hệ thống giảng dạy tích 
hợp đa ngành, trong hệ thống đó tầm quan trọng của việc phát triển và ứng dụng kĩ 
thuật được chú trọng...” [5].
1.1.2. Ở Việt Nam
 Dạy học theo chủ đề bắt đầu nghiên cứu và áp dụng từ những năm của thập 
kỷ 90 trở lại đây. Hiện nay Đảng và Nhà nước rất chú trọng đến vấn đề này thông 
qua nội dung thể hiện ở các văn kiện Nghị quyết như Nghị quyết số 29 của Hội 
nghị Trung ương 8, khóa XI; Nghị quyết 88 của Quốc hội và quyết định số 404 của 
Thủ tướng Chính phủ; Chỉ thị 16/CT-TTg ngày 4/5/2017 của Thủ tướng Chính phủ 
về đổi mới phương pháp, cách thức dạy học theo định hướng phát triển năng lực 
cho người học.
1.1.3. Tại Nghệ An
 Đã có nhiều công trình nghiên cứu của các nhà nghiên cứu giáo dục, giảng 
viên, giáo viên đóng góp cho kho tài liệu quý về đổi mới phương pháp dạy học 
theo hướng dạy học tích hợp theo chủ đề. Nghiên cứu 2 năm trở lại đây năm 2019, 
 6