Sáng kiến kinh nghiệm Vận dụng phương pháp dạy học theo định hướng phát huy năng lực của học sinh trong giảng dạy bài thơ “Nhàn” – Nguyễn Bỉnh Khiêm

 SỞ GIÁO DỤC & ĐÀO TẠO VĨNH PHÚC 
 TRƯỜNG THPT NGUYỄN THỊ GIANG
 =====***=====
 BÁO CÁO KẾT QUẢ
NGHIÊN CỨU, ỨNG DỤNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
Tên sáng kiến: Vận dụng phương pháp dạy học theo định 
 hướng phát huy năng lực của học sinh trong giảng dạy 
 bài thơ “Nhàn” – Nguyễn Bỉnh Khiêm.
 Tác giả sáng kiến: Hà Thị Liên 
 Mã sáng kiến: 25.51
 Vĩnh Phúc, tháng 1 năm 2019 2.2.1 Kĩ thuật đặt câu hỏi......................................................................................19
2.2.2. Kĩ thuật khăn trải bàn .................................................................................19
2.2.3. Kĩ thuật công đoạn......................................................................................20
2.2.4. Kĩ thuật động não .......................................................................................21
2.2.5. Kĩ thuật “Trình bày một phút” ...................................................................21
2.2.6. Kĩ thuật “Lược đồ Tư duy” ........................................................................22
2.2.7. Kĩ thuật “Viết tích cực”..............................................................................22
2.2.8. Kĩ thuật “đọc hợp tác” (còn gọi là đọc tích cực)........................................22
PHẦN II ...............................................................................................................23
VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT 
HUY NĂNG LỰC CỦA HỌC SINH TRONG GIẢNG DẠY BÀI THƠ 
“NHÀN” – NGUYỄN BỈNH KHIÊM...............................................................23
1. Những đặc điểm chung trong giảng dạy bài thơ “Nhàn” và định hướng 
thiết kế bài học ....................................................................................................23
1.1. Mục đích và yêu cầu cần đạt trong giảng dạy bài thơ “Nhàn” ..............23
Về năng lực chuyên môn ....................................................................................23
1.2. Phương pháp dạy học truyền thống áp dụng với bài “Nhàn” ................24
1.3. Vận dụng phương pháp dạy học tích cực, kĩ thật dạy học tích cực trong 
giảng dạy bài thơ “Nhàn” ..................................................................................25
1.3.1 Vận dụng lí thuyết kiến tạo của J. Bruner...................................................25
1.3.2. Vận dụng phương pháp dạy học tích cực...................................................25
2. Thiết kế bài học “Nhàn” theo định hướng phát triển năng lực của học 
sinh .......................................................................................................................26
2.1. Hoạt động trải nghiệm ....................................Error! Bookmark not defined.
2.2. Hoạt động hình thành tri thức mới ...............Error! Bookmark not defined.
2.2.1 Phần hình thành kiến thức chung về tác giảError! Bookmark not 
defined.
2.2.2. Phần hình thành kiến thức về văn bản “Nhàn”Error! Bookmark not 
defined.
2.3. Hoạt động thực hành, vận dụng.....................Error! Bookmark not defined. 1. Lời giới thiệu
1.1. Lí do chọn đề tài
 Dạy học theo định hướng phát huy năng lực của người học đang là một yêu 
cầu cấp bách và quyết liệt của toàn ngành giáo dục nước ta để hòa nhịp với xu 
thế phát triển chung của thế giới. Bởi môi trường sống hiện đại là một môi 
trường sống năng động, hội nhập toàn cầu đòi hỏi ở con người những năng lực 
phổ cập với thời đại. Vì vậy, trong những năm qua, Bộ giáo dục và đào tạo đã 
chỉ đạo mạnh mẽ việc khắc phục những hạn chế của chương trình Giáo dục phổ 
thông hiện hành, đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng tăng cường 
hoạt động tích cực, tự lực và sáng tạo của học sinh.
 Bắt nhịp theo xu thế, nhiệm vụ chung của toàn ngành, bản thân giáo viên 
chúng tôi đã tự xác định cho mình ý thức đổi mới phương pháp dạy học phù hợp 
với đặc thù bộ môn và tình hình hiện nay. Mục tiêu là để xây dựng chất lượng 
giáo dục trong nhà trường, nâng cao năng lực chuyên môn và năng lực giảng 
dạy của giáo viên. Đồng thời, mục tiêu quan trọng nhất là góp phần hình thành 
những năng lực làm chủ và phát triển bản thân, năng lực xã hội và những phẩm 
chất tốt đẹp của người học sinh.
 Như vậy, dạy học theo định hướng phát huy năng lực của học sinh vừa là 
xu thế, nhiệm vụ, động cơ vừa là thách thức lớn với người thầy. Đặc biệt với bộ 
môn Ngữ văn trong nhà trường phổ thông. Giáo viên văn thường quen với 
phương thức dạy học truyền thống là giảng bình, áp đặt những suy nghĩ và cảm 
nhận lên người học. Có lẽ không ít những tiết đọc văn người thầy cảm nhận 
“hộ” học sinh những cái hay cái đẹp, những chân lý thuộc về cái thiện mà học 
sinh chưa ngộ ra. Thực tế đó đang cần sự thay đổi quyết liệt để chuyển từ việc 
dạy học cảm thụ một chiều sang hoạt động dạy học lấy học sinh làm trung tâm. 
Học sinh là một chủ thể nhận thức tích cực và sinh động. Số giáo viên thường 
xuyên chủ động, sáng tạo trong việc phối hợp các phương pháp dạy học cũng 
như sử dụng các phương pháp dạy học phát huy tính tích cực, tự lực và sáng tạo 
của học sinh còn chưa nhiều. Việc rèn luyện kỹ năng sống, kỹ năng giải quyết 
các tình huống thực tiễn cho học sinh thông qua khả năng vận dụng tri thức tổng
 1 1.2. Giải pháp thay thế:
 Vận dụng những phương pháp dạy học và kĩ thuật tổ chức dạy học tích 
cực nhằm phát huy năng lực của học sinh.
 Tổ chức hình thức học tập đa dạng; chú ý các hoạt động xã hội, ngoại 
khóa, nghiên cứu khoa học, trải nghiệm sáng tạo; đẩy mạnh ứng dụng công nghệ 
thông tin và truyền thông trong dạy và học.
 Đổi mới hình thức kiểm tra đánh giá, tiêu chí đánh giá dựa vào năng lực 
đầu ra, có tính đến sự tiến bộ trong quá trình học tập, chú trọng khả năng vận 
dụng trong các tình huống thực tiễn.
 Xuất phát từ chủ trương đổi mới toàn diện giáo dục, trong đó đổi mới 
phương pháp giáo dục là một trong những khâu quan trọng để nâng cao chất 
lượng giáo dục hiện nay. Đồng thời trên cơ sở gắn bó với nghề và bắt nguồn từ 
những băn khoăn trăn trở trong quá trình dạy học môn ngữ văn ở trường THPT 
là làm thế nào để có được một giờ học tốt, làm sao để học sinh có thể phát huy 
được tính tích cực, chủ động, sáng tạo, vận dụng kiến thức, kỹ năng của người 
học vào trong học tập và ứng dụng vào thực tế cuộc sống, đồng thời phát huy 
được năng lực vốn có của học sinh. Điều đó đã thôi thúc tôi suy nghĩ để đưa ra 
phương pháp phù hợp trong quá trình giảng dạy một số tác phẩm trong chương 
trình ngữ văn 11 và có thể đáp ứng được phần nào định hướng giáo dục là chú 
trọng phát huy năng lực của học sinh.
 Ở đề tài này tôi cố gắng đi sâu vào phương pháp giảng dạy một tác phẩm 
cụ thể trong chương trình ngữ văn 10 đó là bài thơ “Nhàn” của Nguyễn Bỉnh 
Khiêm theo hướng phát huy năng lực của học sinh. Để có thể trao đổi một số 
kinh nghiệm và đưa ra hướng giảng dạy phù hợp với phương pháp mới.
 Trong quá trình soạn giảng tôi luôn cố gắng tìm ra hướng đi mới để có thể 
định hướng cho học sinh phát huy được năng lực sáng tạo trong việc chiếm lĩnh 
tri thức mới và giúp học sinh có hứng thú hơn trong quá trình học tập.
1.3. Giả thuyết
 Nếu ứng dụng phương pháp dạy học theo theo định hướng phát triển 
năng lực có thể giúp học sinh chủ động chiếm lĩnh tri thức và hình thành những 
năng lực quan trọng của chủ thể người học.
 3 Từ điển tiếng Việt do Hoàng Phê chủ biên (NXB Đà Nẵng. 1998) có giải 
thích Năng lực là: “Khả năng, điều kiện chủ quan hoặc tự nhiên sẵn có để thực 
hiện một hoạt động nào đó. Phẩm chất tâm lí và sinh lí tạo cho con người khả 
năng hoàn thành một loại hoạt động nào đó với chất lượng cao”.
 Trong tài liệu tập huấn việc dạy học và kiểm tra, đánh giá theo theo định 
hướng phát triển năng lực của học sinh do Bộ giáo dục và Đào tạo phát hành 
năm 2014 thì “Năng lực được quan niệm là sự kết hợp một cách linh hoạt và có 
tổ chức kiến thức, kỹ năng với thái độ, tình cảm, giá trị, động cơ cá nhân, 
nhằm đáp ứng hiệu quả một yêu cầu phức hợp của hoạt động trong bối cảnh 
nhất định. Năng lực thể hiện sự vận dụng tổng hợp nhiều yếu tố (phẩm chất của 
người lao động, kiến thức và kỹ năng) được thể hiện thông qua các hoạt động 
của cá nhân nhằm thực hiện một loại công việc nào đó. Năng lực bao gồm các 
yếu tố cơ bản mà mọi người lao động, mọi công dân đều cần phải có, đó là 
các năng lực chung, cốt lõi. Định hướng chương trình giáo dục phổ thông 
(GDPT) sau năm 2015 đã xác định một số năng lực những năng lực cốt lõi mà 
học sinh Việt Nam cần phải có như:
– Năng lực làm chủ và phát triển bản thân, bao gồm:
+ Năng lực tự học
+ Năng lực giải quyết vấn đề
+ Năng lực sáng tạo
+ Năng lực quản lí bản thân.
– Năng lực xã hội, bao gồm:
+ Năng lực giao tiếp
+ Năng lực hợp tác.
– Năng lực công cụ, bao gồm:
+ Năng lực tính toán
+ Năng lực sử dụng ngôn ngữ
+ Năng lực ứng dụng công nghệ thông tin (ITC).
 5 tình huống thực tiễn. Đánh giá cần dựa vào quá trình tiến bộ của chính người 
học, so sánh giữa lần khảo sát trước với lần khảo sát sau. Đó là bản chất của 
đánh giá năng lực.
 Cấu trúc và các thành phần năng lực cũng khác nhau. Cấu trúc chung của 
năng lực hành động được mô tả là sự kết hợp của 4 năng lực thành phần: Năng 
lực chuyên môn, năng lực phương pháp, năng lực xã hội, năng lực cá thể.
 Năng lực chuyên môn (Professional competency): Là khả năng thực hiện 
các nhiệm vụ chuyên môn cũng như khả năng đánh giá kết quả chuyên môn một 
cách độc lập, có phương pháp và chính xác về mặt chuyên môn. Nó được tiếp 
nhận qua việc học nội dung – chuyên môn và chủ yếu gắn với khả năng nhận 
thức và tâm lý vận động.
 Năng lực phương pháp (Methodical competency): Là khả năng đối với 
những hành động có kế hoạch, định hướng mục đích trong việc giải quyết các 
nhiệm vụ và vấn đề. Năng lực phương pháp bao gồm năng lực phương pháp 
chung và phương pháp chuyên môn. Trung tâm của phương pháp nhận thức là 
những khả năng tiếp nhận, xử lý, đánh giá, truyền thụ và trình bày tri thức. Nó 
được tiếp nhận qua việc học phương pháp luận – giải quyết vấn đề.
 Năng lực xã hội (Social competency): Là khả năng đạt được mục đích 
trong những tình huống giao tiếp ứng xử xã hội cũng như trong những nhiệm vụ 
khác nhau trong sự phối hợp chặt chẽ với những thành viên khác. Nó được tiếp 
nhận qua việc học giao tiếp.
 Năng lực cá thể (Induvidual competency): Là khả năng xác định, đánh giá 
được những cơ hội phát triển cũng như những giới hạn của cá nhân, phát triển 
năng khiếu, xây dựng và thực hiện kế hoạch phát triển cá nhân, những quan 
điểm, chuẩn giá trị đạo đức và động cơ chi phối các thái độ và hành vi ứng xử. 
Nó được tiếp nhận qua việc học cảm xúc – đạo đức và liên quan đến tư duy và 
hành động tự chịu trách nhiệm.
Mô hình cấu trúc năng lực trên đây có thể cụ thể hoá trong từng lĩnh vực chuyên 
môn, nghề nghiệp khác nhau. Mặt khác, trong mỗi lĩnh vực nghề nghiệp người 
ta cũng mô tả các loại năng lực khác nhau. Ví dụ năng lực của GV bao gồm
 7 trù, quy luật, mối - Các phương pháp cho sự hiểu biết triển cá nhân
quan hệ) nhận thức chung: về phương diện - Đánh giá, hình 
- Các kỹ năng Thu thập, xử lý, xã hội thành các chuẩn 
chuyên môn đánh giá, trình bày - Học cách ứng mực giá trị, đạo đức 
- Úng dụng, đánh thông tin xử, tinh thần và văn hoá, lòng tự 
giá chuyên môn - Các phương pháp trách nhiệm, khả trọng ...
 chuyên môn năng giải quyết 
 xung đột
Năng lực chuyên Năng lực phương Năng lực xã hội Năng lực cá nhân
môn pháp
1.1.3. Các năng lực mà môn học Ngữ văn hướng đến
 Năng lực giải quyết vấn đề: Trên thực tế, có nhiều quan niệm và định 
nghĩa khác nhau về năng lực giải quyết vấn đề (GQVĐ). Tuy nhiên, các ý kiến 
và quan niệm đều thống nhất cho rằng GQVĐ là một NL chung, thể hiện khả 
năng của mỗi người trong việc nhận thức, khám phá được những tình huống có 
vấn đề trong học tập và cuộc sống mà không có định hướng trước về kết quả, và 
tìm các giải pháp để giải quyết những vấn đề đặt ra trong tình huống đó, qua đó 
thể hiện khả năng tư duy, hợp tác trong việc lựa chọn và quyết định giải pháp tối 
ưu.
 Với môn học Ngữ văn, năng lực này cũng cần được hướng đến khi triển 
khai các nội dung dạy học của bộ môn, do tính ứng dụng thực tiễn và quy trình 
hình thành năng lực có thể gắn với các bối cảnh học tập (tiếp nhận và tạo lập văn 
bản) của môn học, khi nảy sinh những tình huống có vấn đề. Với một số nội 
dung dạy học trong môn Ngữ văn như: xây dựng kế hoạch cho một hoạt động 
tập thể, tiếp nhận một thể loại văn học mới, viết một kiểu loại văn bản, lí giải 
các hiện tượng đời sống được thể hiện qua văn bản, thể hiện quan điểm của cá 
nhân khi đánh giá các hiện tượng văn học, quá trình học tập các nội dung trên 
là quá trình giải quyết vấn đề theo quy trình đã xác định. Quá trình giải quyết
 9