Sáng kiến kinh nghiệm Vận dụng phương pháp dạy viết dựa trên tiến trình vào phát triển năng lực tạo lập văn bản tự sự cho học sinh lớp 10 trung học phổ thông

 SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN
 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
 ĐỀ TÀI
 “VẬN DỤNG PHƢƠNG PHÁP DẠY VIẾT DỰA TRÊN TIẾN TRÌNH 
VÀO PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TẠO LẬP VĂN BẢN TỰ SỰ CHO HỌC 
 SINH LỚP 10 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG”
 LĨNH VỰC: MÔN NGỮ VĂN
 Nghệ An, tháng 4 năm 2022 MỤC LỤC
 Trang
PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ
1.1. Lý do chọn đề tài . 1
1.2. Mục tiêu, đóng góp, tính mới của đề tài . 2
1.3. Phương pháp nghiên cứu ... 2
1.4. Phạm vi nghiên cứu đề tài  2
PHẦN II. NỘI DUNG
2.1. Cơ sở lý luận và thực tiễn ... 3
2.1.1. Cơ sở lý luận.. 3
2.1.1.1. Phương pháp dạy viết dựa trên tiến trình là gì? 3
2.1.1.2. Tại sao nên quan tâm đến phương pháp dạy viết dựa trên tiến trình 
vào phát triển năng lực tạo lập văn bản tự sự cho học sinh lớp 10 trung học 
phổ trong bối cảnh hiện nay? . 3
2.1.2. Cơ sở thực tiễn... 5
2.1.2.1. Thực tiễn tình hình triển khai phương pháp dạy viết dựa trên tiến 
 5
trình... ...
2.1.2.2. Thực trạng tạo lập văn bản tự sự của học sinh lớp 10 trung học phổ 
 6
thông.
2.2. Vận dụng phương pháp dạy viết dựa trên tiến trình vào phát triển 
 9
năng lực tạo lập văn bản tự sự cho học sinh lớp 10 trung học phổ thông
2.2.1. Điều kiện để áp dụng phương pháp dạy viết dựa trên tiến trình vào 
phát triển năng lực tạo lập văn bản tự sự cho học sinh lớp 10 trung học phổ 9
thông.
2.2.2. Các giai đoạn của phương pháp dạy viết dựa trên tiến trình vào phát 
 10
triển năng lực tạo lập văn bản tự sự cho học sinh lớp 10 trung học phổ thông
2.2.3. Quy trình áp dụng phương pháp dạy viết dựa trên tiến trình vào phát 
 10
triển năng lực tạo lập văn bản tự sự cho học sinh lớp 10 trung học phổ thông
2.3. Thực nghiệm sư phạm .... 15
2.3.1. Mục đích thực nghiệm 15 BẢNG CHỮ VIẾT TẮT
 Các chữ viết tắt Ý nghĩa chữ viết tắt
HS Học sinh
GV Giáo viên
PP Phương pháp
TTTL VB Tiến trình tạo lập văn bản
YCCĐ Yêu cầu cần đạt
SGK Sách giáo khoa
THPT Trung học phổ thông Từ những vấn đề được trình bày ở trên, tôi đã lựa chọn đề tài “Vận dụng 
phương pháp dạy viết dựa trên tiến trình vào phát triển năng lực tạo lập văn bản 
tự sự cho học sinh lớp 10 trung học phổ thông”
1.2. Mục tiêu, đóng góp, tính mới của đề tài.
 Mục tiêu của đề tài: Đề tài này của tôi nhằm trả lời ba câu hỏi: Việc dạy viết 
dựa trên tiến trình có tác động như thế nào với việc phát triển năng lực viết văn tự 
sự của học sinh lớp 10 trung học phổ thông? Việc dạy viết dựa trên tiến trình có 
góp phần nâng cao năng lực tư duy, năng lực ngôn ngữ, năng lực sáng tạo của học 
sinh hay không? Có thể vận dụng phương pháp này vào dạy Làm văn ở trường phổ 
thông?
 Đóng góp mới của đề tài: Vận dụng phương pháp dạy viết theo tiến trình 
trong viết văn tự sự giúp cho người dạy và người học văn thay đổi cách dạy, cách 
học của mình; đối với người học, nâng cao được kĩ năng viết văn tự sự, biết chọn 
các chi tiết tiêu biểu, phát triển năng lực tư duy, ngôn ngữ và sáng tạo; làm cho giờ 
dạy học văn trở nên hứng thú, sinh động, giáo viên có thể phát huy được các 
phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực .
 Tính mới của đề tài: Đây là một đề tài mới, đề xuất những hướng đi mới phù 
hợp với bộ môn và bắt kịp xu hướng phát triển giáo dục hiện nay. Thay đổi cách 
tiếp cận từ dạy viết như một sản phẩm sang dạy tiến trình. Để học sinh chủ động 
tham gia hoạt động học, phát triển năng lực tạo lập văn bản, năng lực ngôn ngữ, 
sáng tạo ngôn ngữ thì việc vận dụng phương pháp dạy viết dựa trên tiến trình là 
hoạt động quan trọng, cần thực hiện nghiêm túc.
1.3. Phƣơng pháp nghiên cứu.
 Phân tích, so sánh, thống kê, thực nghiệm khoa học.
1.4. Phạm vi nghiên cứu đề tài.
- Văn tự sự 10 THPT.
- Nghiên cứu áp dụng cho học sinh khối 10 tại Trường THPT Diễn Châu 3 trong 
năm học 2020-2021, 2021-2022.
- Nghiên cứu văn bản “ Truyện An Dương Vương và Mị Châu – Trọng Thủy”.
 2 kĩ năng nên các em phải sao chép văn mẫu. Trong khi ở các nước, việc dạy văn 
bản được thực hiện dựa trên tiến trình tạo lập văn bản kết hợp với một số phương 
pháp như quan sát, phân tích mẫu và dạy dựa trên đặc điểm thể loại thì ở Việt Nam 
cách dạy vẫn chủ yếu là dựa trên sản phẩm.
 Nhiều nhà nghiên cứu đã xem tạo lập văn bản là một tiến trình tư duy phức 
tạp, không theo một đường thẳng, gồm nhiều giai đoạn. Theo Murray (1972), đó là 
các giai đoạn:
 - Trước khi viết: người viết thực hiện các hoạt động như nhận biết về đề tài 
và chủ đề văn bản, người đọc, chọn lựa hình thức phù hợp cho văn bản. Giai đoạn 
này có thể bao gồm các hoạt động như tìm kiếm thông tin, phác thảo đề cương, xác 
định tên văn bản và hướng viết.
 - Viết: là hành động tạo lập bản nháp thứ nhất.
 - Sau khi viết: người viết xem lại chủ đề, hình thức và người đọc. Trong giai 
đoạn này, người viết phải suy nghĩ lại, tái thiết kế và viết lại.
 Cách dạy viết dựa trên tiến trình được xem là khác hẳn với cách dạy viết 
truyền thống là dạy hướng đến sản phẩm (product-oriented method of teaching 
writing). Dạy viết dựa trên tiến trình chú trọng vào từng cá nhân người học – người 
viết để phát triển quan điểm, cách nhìn của họ về chủ đề bài viết về cách viết qua 
từng giai đoạn tạo lập văn bản. Cách dạy này thể hiện quan điểm “kiến thức là một 
tiến trình, không phải là một sản phẩm”. Thay vì chỉ tập trung vào chính tả, ngữ 
pháp, giáo viên cần hướng dẫn và tạo cơ hội cho học sinh tập trung vào chính quá 
trình tạo lập văn bản, bao gồm việc lập kế hoạch, viết nháp, biên tập và chỉnh sửa 
sản phẩm của họ . Việc chỉnh ngữ pháp và chính tả chỉ xảy ra trong giai đoạn chỉnh 
sửa còn chỉnh sửa nội dung được thực hiện trong suốt tiến trình văn bản được tạo 
lập. Vì “viết là một tiến trình” nên giáo viên không áp đặt quan điểm của mình, 
không lập dàn ý mẫu cho học sinh sao chép mà tổ chức cho học sinh học cách viết 
trong suốt tiến trình tạo lập văn bản với sự trợ giúp của giáo viên, sự tương tác với 
các bạn học. Các hoạt động dạy học được tổ chức “xung quanh những trải nghiệm 
cá nhân của người học và những ý kiến và viết được xem là một hành động sáng 
tạo của sự tự khám phá. Điều này giúp làm nảy sinh sự tự ý thức về hoạt động viết 
ở vai trò xã hội và năng lực văn chương cũng như giúp suy nghĩ thông suốt và tự 
thể hiện một cách hiệu quả”. Vì viết là một tiến trình tư duy phức tạp, là hành động 
khám phá ý tưởng của chính bản thân người viết nên giáo viên phải kích thích ý 
tưởng của học sinh qua các giai đoạn trước, trong và sau khi viết, tổ chức cho học 
sinh lập kế hoạch, viết nháp, chỉnh sửa để hoc sinh có cơ hội khám phá tiến trình 
viết của chính họ. Trong tiến trình này, người viết được đóng vai người đọc, đọc 
lại sản phẩm của mình để hiểu cách người đọc tiếp nhận văn bản của mình, từ đó 
chỉnh sửa văn bản. Qua đó, người học được phát triển các năng lực tư duy như 
phân tích, đánh giá, tái đánh giá, khái quát, suy ngẫm, tự điều chỉnh, đồng thời học 
cách nắm bắt, định hình và diễn đạt ý tưởng. Việc giáo viên tổ chức cho học sinh 
tự chỉnh sửa và chỉnh sửa văn bản của người khác đã có tác động tốt đối với sự
 4 “Một hướng thiết kế bài học Ngữ văn trong sách giáo khoa nhằm phát triển năng 
lực viết của học sinh trung học cơ sở”. Bài viết đã đề xuất cách thiết kế một bài 
học tập làm văn tự sự cụ thể để phát triển năng lực viết của học sinh. Như vậy, ở 
Việt Nam chưa có công trình nào nghiên cứu sâu và bao quát về lí thuyết dạy học 
viết dựa trên tiến trình và việc vận dụng lí thuyết này vào tổ chức dạy học tạo lập 
văn bản tự sự cho học sinh trung học cơ sở và trung học phổ thông.
2.1.2.2. Thực trạng tạo lập văn bản tự sự của học sinh lớp 10 trung học phổ 
thông
 Rèn luyện kĩ năng tạo lập văn bản là một trong hai kĩ năng cơ bản của người 
học văn. Tạo lập các văn bản giúp học sinh rèn luyện khả năng tư duy, sử dụng 
ngôn từ, nâng cao trí tưởng tượng phong phú, chuyển tải đầy đủ linh hoạt các ý 
tưởng, suy nghĩ và giãi bày tư tưởng của bản thân về cuộc sống, con người, xã 
hội,... mà viết truyện là một trong những hoạt động thể nghiệm tốt nhất cho những 
vấn đề trên. Trong chương trình khung của Bộ và sách giáo khoa Ngữ văn 10 hiện 
hành, học sinh được hình thành và phát triển năng lực làm văn tự sự qua các tiết 
dạy làm văn và đọc hiểu văn bản tự sự dân gian ( 07 tiết kĩ năng làm văn tự sự, 14 
tiết đọc hiểu các văn bản tự sự dân gian - Thực hiện năm học 2019 - 2020; 05 tiết 
kĩ năng làm văn tự sự, 12 tiết đọc hiểu các văn bản tự sự dân gian - Thực hiện năm 
2020-2021; 9 tiết kĩ năng làm văn tự sự, 9 tiết đọc hiểu các văn bản tự sự dân gian- 
Thực hiện năm học 2021-2022). Đây là con số đáng kể chứng tỏ tầm quan trọng 
của việc hình thành kĩ năng viết văn tự sự cho các em mà Bộ giáo dục đã ban hành.
 Trong chương trình lớp 10 trung học phổ thông, chủ đề văn tự sự có các bài 
học với các mức độ như sau:
 Mức độ vận dụng 
 Bài học Mức độ nhận biết Mức độ thông hiểu
 và vận dụng cao
 - Nêu khái niệm dàn - Quá trình lập dàn ý 
 ý? một bài văn tự sự 
 - Dàn ý bài văn tự sự? thường diễn ra như 
 thế nào?
 - Trong phần trích - Trước khi lập dàn Em rút ra được bài học 
Lập dàn ý SGK, nhà văn Nguyên ý, cần suy nghĩ và gì trong quá trình 
bài văn tự Ngọc đã nói về việc lựa chọn những gì? hình thành ý tưởng, dự 
sự gì? kiến cốt truyện để 
 chuẩn bị lập dàn ý cho 
 bài văn tự sự?
 - Vai trò của dàn ý đối Nhiệm vụ cụ thể của Lập dàn ý cho bài văn 
 với người viết, người mỗi phần trong bài viết về một câu 
 kể? văn tự sự là gì? chuyện xảy ra trong
 6 Về phía người giáo viên, trước đây khi dạy văn tự sự cho các em, tôi mới chỉ 
giúp các em nắm bắt được những nội dung cơ bản trong sách giáo khoa. Trong quá 
trình dạy chỉ dạy tập làm văn ở những tiết học về tập làm văn, chưa tận dụng được 
thời gian ở các phân môn khác để tích hợp với phần tập làm văn. Đặc biệt chưa chú 
trọng luyện tập và ra bài tập về nhà cho các em để từ đó hình thành kĩ năng làm 
bài.
 Thông thường trước khi viết bài văn tự sự, đòi hỏi giáo viên phải xác định 
và mô tả mức độ yêu cầu của mỗi loại câu hỏi/ bài tập có thể sử dụng để kiểm tra, 
đánh giá năng lực và phẩm chất của học sinh trong quá trình dạy học.
 Mức độ vận dụng 
 Mức độ nhận biết Mức độ thông hiểu
 và vận dụng cao
- Nắm được khái niệm - Chỉ ra được các bước lập Biết cách lập dàn ý bài 
lập dàn ý bài văn tự sự. dàn ý bài văn tự sự (Lựa văn tự sự (kể lại một câu 
- Nêu được tác dụng, yêu chọn sắp xếp các ý theo bố chuyện) tương tự một 
cầu của việc lập dàn ý cục 3 phần) truyện ngắn.
bài văn tự sự. - Hiểu được nhiệm vụ cụ 
 thể của từng phần trong bố 
 cục đó.
- Nhận diện và phân biệt - Hiểu rõ cách thức chọn - Biết chọn sự việc, chi 
được các khái niệm: “tự sự việc, chi tiết tiêu biểu tiết tiêu biểu để viết bài 
sự”, “sự việc”, “chi tiết để viết một bài văn tự sự. văn tự sự.
tiêu biểu” trong VB tự - Bước đầu viết bài văn 
sự. tự sự theo sự việc, chi tiết 
- Nêu được tác dụng và tiêu biểu đã chọn.
yêu cầu của chọn sự 
việc, chi tiết tiêu biểu 
trong quá trình viết hoặc 
kể lại một câu chuyện.
- Nêu được các khái - Hiểu rõ tầm quan trọng - Viết bài văn tự sự theo 
niệm “miêu tả”, “biểu hàng đầu của quan sát, liên yêu cầu, có sử dụng các 
cảm”, “quan sát”, “liên tưởng, tưởng tượng đối yếu tố miêu tả và biểu 
tưởng”, “tưởng tượng”. với việc sáng tạo VB tự cảm.
 sự.
- Nêu được khái niệm - Hiểu được các loại đoạn - Viết một đoạn văn (ở 
đoạn văn; đoạn văn trong văn trong VB tự sự. phần thân bài) để góp 
văn bản tự sự. - Hiểu nội dung và nhiệm phần hoàn thiện một bài 
 vụ của đoạn văn trong VB văn tự sự theo yêu cầu.
 tự sự.
 8