Sáng kiến kinh nghiệm Vận dụng phương pháp tự học trong dạy học môn Ngữ văn lớp 10 - Trung học phổ thông

 SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN
 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP TỰ HỌC TRONG DẠY HỌC 
 NGỮ VĂN LỚP 10 - TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
 LĨNH VỰC : PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC 
 THUỘC MÔN: NGỮ VĂN
 NGHỆ AN - 2021
 1 MỤC LỤC
 MỤC LỤC Trang
Phần I. Đặt vấn đề.................................................................................................1
Phần II. Nội dung nghiên cứu................................................................................3
Chương I: Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc vận dụng kĩ năng tự học phương 
pháp hướng dẫn học sinh tự học ở môn Ngữ Văn lớp 10 – THPT........................3
1.1. Cơ sở lí luận....................................................................................................3
1.2. Hiện trạng hướng dẫn học sinh phương pháp tự học ở môn Ngữ văn chương 
trình THPT lớp 10...................................................................................................5
Chương II: Biện pháp hướng dẫn học sinh vận dụng phương pháp tự học ở môn 
Ngữ văn lớp 10 - THPT.......................................................................................10
2.1. Yêu cầu của việc vận dụng phương pháp tự học ở môn Ngữ văn lớp 10 
THPT .....10
2.2 Hình thành và vận dụng phương pháp tự học Ngữ văn cho học sinh trong quá 
trình dạy học ở trường phổ thông trung học.................................................14
2.3 Các biện pháp hướng dẫn học vận dụng phương pháp tự học ở môn Ngữ văn 
THPT ...........................................................................................................16
2.4. Ý nghĩa của việc hình thành và phát triển phương pháp tự học Ngữ văn cho 
học sinh trong quá trình dạy học ở trường phổ thông.........................................25
2.5. Vận dụng thiết kế một giáo án về sử dụng phương pháp tự học trong môn 
Ngữ văn - Lớp 10 THPT.....................................................................................26
Chương III: Thực nghiệm sư phạm.....................................................................36
3.1. Mục đích của thực nghiệm ..........................................................................36
3.2. Phương pháp thực nghiệm ...........................................................................36
3.3. Nội dung thực nghiệm..................................................................................36
3.4. Tổ chức thực nghiệm....................................................................................36
3.5. Đánh giá kết quả thực nghiệm......................................................................37
3.6. Kết quả thực nghiệm ...................................................................................37
 Kết luận và kiến nghị..........................................................................................39
 3 PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ
 1. Lí do chọn đề tài
 Trong thời đại mà khoa học công nghệ phát triển nhanh chóng như hiện 
nay, các nhà trường dù đã cố gằng trong việc đổi mới phương pháp dạy học nhưng 
vẫn chưa đáp ứng hết nhu cầu học tập của người học cũng như đòi hỏi ngày càng 
cao của đời sống xã hội. Vì vậy, bồi dưỡng năng lực tự học cho HS là một công 
việc có vị trí vô cùng quan trọng trong dạy học hiện nay. Chỉ có tự học, tự bồi đắp 
tri thức bằng nhiều con đường, nhiều cách thức khác nhau mỗi HS mới có thể bổ 
sung được những thiếu khuyết về tri thức khoa học về đời sống xã hội. Từ đó HS 
mới có được sự tự tin trong học tập, cuộc sống, công việc.
 Vấn đề tự học tự đào tạo của người học đã được Đảng, Nhà nước quan tâm 
quán triệt sâu sắc từ nhiều năm qua. Nghị quyết Trung ương V khóa 8 từng nêu rõ: 
“ Tập trung sức nâng cao chất lượng dạy và học, tạo ra năng lực tự học, tự sáng 
tạo của học sinh, Bảo đảm mọi điều kiện và thời gian tự học cho học sinh, phát 
triển mạnh mẽ phong trào tự học, tự đào tạo thường xuyên và rộng khắp trong 
toàn dân”.
 Trên tinh thần ấy, rõ ràng Đảng ta đã coi tự học, tự đào tạo là vấn đề mấu 
chốt có vị trí cực kì quan trọng trong chiến lược phát triển giáo dục - đào tạo của 
đất nước. Đối với môn Ngữ Văn ở nhà trường phổ thông thì mục tiêu không chỉ 
là cung cấp tri thức một cách có hệ thống mà quan trọng hơn là hình thành cho 
người học những năng lực cần thiết để vận dụng vào giải quyết các vấn đề thực 
tiễn cuộc sống. Mục tiêu của môn Ngữ Văn – THPT là trang bị cho học sinh 
những kiến thức phổ thông, cơ bản, cần thiết. Ngoài ra còn góp phần bồi dưỡng 
cho học sinh ý thức kĩ năng giải quyết các tình huống có thực trong thực tiễn, nâng 
cao chất lượng cuộc sống nên việc đổi mới phương pháp dạy học là thực sự cần 
thiết.
 Trong những năm gần đây dạy học Ngữ Văn ở nhà trường phổ thông đã có nhiều 
đổi mới cả về nội dung và phương pháp dạy học. Tuy nhiên chất lượng dạy và học 
vẫn còn chưa cao. Nguyên nhân chủ yếu là do GV vẫn chưa biết cách vận dụng hiệu 
quả các PPDH tích cực vào trong quá trình dạy học, hoặc nếu có vẫn mang tính hình 
thức. Để nâng cao chất lượng dạy và học Ngữ Văn lớp 10 – THPT, mỗi GV cần vận 
dụng linh hoạt các PPDH tích cực.
 Đồng thời trong chương trình GDPT theo định hướng phát triển năng lực và phẩm 
áp dụng sau năm 2020 hướng tới 5 phẩm chất: yêu nước, nhân ái, chăm chỉ, trung 
thực, trách nhiệm và hình thành phát triển những năng lực cốt lõi: Năng lực tự chủ và 
tự học, năng lực giao tiếp và hợp tác, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo. Xuất 
phát từ yêu cầu đổi mới dạy học, đạt mục tiêu của chương trình giáo dục phổ thông 
áp dụng sau năm 2020 và từ thực trạng của bộ môn Ngữ Văn bậc THPT tôi đã 
mạnh dạn chọn đề tài nghiên cứu "Vận dụng phương pháp tự học môn Ngữ văn 
lớp 10- THPT" để làm đề tài sáng kiến kinh nghiệm.
 5 PHẦN NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC VẬN DỤNG 
 PHƯƠNG PHÁP HƯỠNG DẪN HỌC SINH TỰ HỌC Ở MÔN NGỮ VĂN 
 LỚP 10 – THPT
1.1. Cơ sở lí luận
1.1.1. Một số khái niệm tự học và phương pháp tự học
- Khái niệm tự học
 Trong tập bài giảng chuyên đề Dạy tự học cho HS,SV trong các nhà trường 
trung học phổ thông, Đại học GS – TSKH Thái Duy Tuyên viết: “Tự học là hoạt 
động độc lập chiếm lĩnh kiến thức, kĩ năng, kĩ xảo, là tự mình động não, suy nghĩ, 
sử dụng các năng lực trí tuệ (quan sát, so sánh, phân tích, tổng hợp) cùng các 
phẩm chất động cơ, tình cảm để chiếm lĩnh tri thức một lĩnh vực hiểu biết nào đó 
hay những kinh nghiệm lịch sử, xã hội của nhân loại, biến nó thành sở hữu của 
chính bản thân người học”.
 Tác giả Nguyễn Kỳ ở Tạp chí Nghiên cứu giáo dục số 7/ 1998 cũng bàn về 
khái niệm tự học: “Tự học là người học tích cực chủ động, tự mình tìm ra tri thức 
kinh nghiệm bằng hành động của mình, tự thể hiện mình. Tự học là tự đặt mình 
vào tình huống học, vào vị trí nghiên cứu, xử lí các tình huống, giải quyết các vấn 
đề, thử nghiệm các giải pháp Tự học thuộc quá trình cá nhân hóa việc học”.
 Trong bài phát biểu tại hội thảo Nâng cao chất lượng dạy học tổ chức vào 
tháng 11 năm 2005 tại Đại học Huế, GS Trần Phương cho rằng: “ Học bao giờ và 
lúc nào cũng chủ yếu là tự học, tức là biến kiến thức khoa học tích lũy từ nhiều thế 
hệ của nhân loại thành kiến thức của mình, tự cải tạo tư duy của mình và rèn luyện 
cho mình kĩ năng thực hành những tri thức ấy”.
 Từ những quan niệm trên đây có thể nhận thấy rằng, khái niệm tự học luôn đi 
cùng, gắn bó chặt chẽ với khái niệm tự thân. Tri thức, kinh nghiệm, kĩ năng của 
mỗi cá nhân chỉ được hình thành bền vững và phát huy hiệu quả thông qua các 
hoạt động tự thân ấy. Để có được, đạt tới sự hoàn thiện thì mỗi học sinh phải tự 
thân tiếp nhận tri thức từ nhiều nguồn; Tự thân rèn luyện các kĩ năng; Tự thân bồi 
dưỡng tâm hồn của mình ở mọi nơi mọi lúc.
- Phương pháp hưỡng dẫn học sinh tự học.
 Một phương pháp dạy học có hiệu quả trong việc hình thành năng lực của 
học sinh là chú ý đến rèn luyện năng lực tự học.
 Hoạt động tự học của học sinh thường diễn qua hai giai đoạn chủ yếu: Giai 
đoạn học sinh tự lĩnh hội kiến thức ở trên lớp dưới sự hướng dẫn trực tiếp của giáo 
viên: Giai đoạn này, giáo viên tránh để học sinh ngồi nghe giảng thụ động hoặc ghi 
nhớ máy móc mà cần thiết phải huy động học sinh khám phá tri thức. Học sinh 
phải được làm việc dưới sự dẫn dắt của giáo viên, giáo viên khuyến khích các em
 7 nghiên cứu khám phá. Hứng thú là động lực dẫn tới tự giác. Tính tích cực của con 
người chỉ được hình thành trên cơ sở sự phối hợp ngẫu nhiên giữa hứng thú với tự 
giác. Nó bảo đảm cho sự định hình tính độc lập trong học tập.
 Tự học giúp cho mọi người có thể chủ động học tập suốt đời, học tập để khẳng 
định năng lực phẩm chất và để cống hiến. Tự học giúp con người thích ứng với 
mọi biến cố của sự phát triển kinh tế - xã hội. Bằng con đường tự học mỗi cá nhân 
sẽ không cảm thấy bị lạc hậu so với thời cuộc, thích ứng và bắt nhịp nhanh với 
những tình huống mới lạ mà cuộc sống hiện đại mang đến, kể cả những thách thức 
to lớn từ môi trường nghề nghiệp. Nếu rèn luyện cho người học có được phương 
pháp, kĩ năng tự học, biết linh hoạt vận dụng những điều đã học vào thực tiễn thì sẽ 
tạo cho họ lòng ham học, nhờ đó kết quả học tập sẽ ngày càng được nâng cao.
 Bởi vậy, để phát huy hiệu quả phương pháp tự học, tài đề tại này chúng tôi 
góp phần làm rõ các biện pháp, cách thức vận dụng phương pháp tự học môn Ngữ 
Văn lớp 10 THPT.
 1.2. Hiện trạng hướng dẫn học sinh phương pháp tự học ở môn Ngữ văn 
chương trình THPT lớp 10.
 1.2.1. Hiện trạng hướng dẫn học sinh phương pháp tự học ở môn Ngữ Văn 
chương trình THPT Lớp 10
 Để hiểu rõ việc tự học cho học sinh nói chung và tự học môn Ngữ Văn 10 – 
THPT nói riêng, một cuộc khảo sát đã được diễn ra (thời gian 09/2019 – 2/2020).
 Nội dung cuộc khảo sát tập chung vào nhận thức của giáo viên về bản chất, vai 
trò, ý nghĩa của tự học; hệ thống các kĩ năng tự học cần hình thành và phát triển 
cho học sinh trong quá trình học bộ môn Ngữ văn ở trường phổ thông, các yếu tố 
ảnh hưởng đến quá trình hình thành và phát triển kĩ năng tự học, mức độ tự học 
môn Ngữ văn và cách học của học sinh.
 Về phương pháp, hai mẫu phiếu điều tra đã được xây dựng (dành cho giáo viên 
và học sinh) rồi gửi về một số trường phổ thông, kết quả thu được 158 phiếu giáo 
viên và 980 phiếu học sinh. Ngoài ra việc phỏng vấn trực tiếp giáo viên, học sinh 
về các vấn đề liên quan đến tự học và dự giờ, thăm lớp cũng được tiến hành. Đồng 
thời tập hợp các nguồn tin tức thời sự qua báo chí, các phương tiện thông tin đại 
chúng để có sự đánh giá chính xác hơn về thực trạng dạy học và phát triển kĩ năng 
tự học cho học sinh. Bản chất của tự học là vấn đề quan trọng, tuy nhiên nhận thức 
về nội dung này nhiều HS và ngay cả giáo viên vẫn còn mơ hồ, hiểu một cách 
phiến diện. Sau đây là biểu đồ khảo sát thực tế.
 9 BIỂU ĐỒ KHẢO SÁT SỰ CẦN THIẾT CỦA TỰ 
 HỌC Ở HỌC SINH
 Tự học không chỉ giúp học sinh 
 mở rộng củng cố mà còn giúp 
 21.40% học sinh khắc sâu kiến thức cơ 
 bản
 56.90%
 Tự học giáo dục đạo đức, nhân 
 22.70% cách tốt cho học sinh và rèn 
 luyện thói quen tốt trong học
 tập.
 Tự học góp phần nâng cao chất 
 lượng đào tạo bộ môn ở trường 
 phổ thông
 Về phương pháp:
 - 33,27% giáo viên nhất trí phát triển kĩ năng tư duy môn ngữ văn cho học sinh.
 - 40.92% giáo viên đồng ý với kĩ năng học sinh tự làm việc với SGK và tài liệu 
tham khảo.
 - 25.81% giáo viên nhấn mạnh kĩ năng phát hiện kiến thức qua đồ dùng trực 
quan.
 BIỂU ĐỒ KHẢO SÁT THỰC TRẠNG PHƯƠNG PHÁP 
 TỰ HỌC CỦA HỌC SINH
 Tự học không chỉ giúp học sinh mở 
 25.81% 33.27% rộng củng cố mà còn giúp học sinh 
 khắc sâu kiến thức cơ bản
 Tự học giáo dục đạo đức, nhân cách 
 tốt cho học sinh và rèn luyện thói 
 quen tốt trong học tập.
 40.92%
 Tự học góp phần nâng cao chất
 lượng đào tạo bộ môn ở trường phổ 
 thông
 Như vậy, ở mức độ và lựa chọn khác nhau của giáo viên đã phản ánh tính 
phong phú của hệ thống kĩ năng tự học trong quá trình dạy học Ngữ văn 10 – 
THPT.
 11