Sáng kiến kinh nghiệm Xây dựng bài tập hóa vô cơ 10 liên quan thực tiễn đời sống để lồng ghép trong bài học theo định hướng phát triển năng lực học sinh

 TÊN ĐỀ TÀI
XÂY DỰNG BÀI TẬP HÓA VÔ CƠ 10 LIÊN QUAN THỰC TIỄN
 ĐỜI SỐNG ĐỂ LỒNG GHÉP TRONG BÀI HỌC THEO ĐỊNH
 HƯỚNG
 PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH
 LĨNH VỰC: HÓA HỌC
 Tháng 4 năm 2022 MỤC LỤC
Phần I. ĐẶT VẤN ĐỀ..........................................................................
1. Lý do chọn đề tài.............................................................. ................... Trang 3
2. Mục đích nghiên cứu .. Trang 3
3. Nhiệm vụ nghiên cứu...... Trang 4
4. Phương pháp nghiên cứu. Trang 4
5. Đóng góp của đề tài........................................................................ Trang 4
PHẦN II: NỘI DUNG CỦA ĐỀ TÀI..
CHƯƠNG I. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN. ..
1. Cơ sở lý luận: Trang 4
2. Cơ sở thực tiễn: . Trang 8
CHƯƠNG 2: PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN
THỨC HÓA HỌC CHO HỌC SINH THÔNG QUA HỆ THỐNG
BÀI TẬP CÓ NỘI DUNG THỰC TIỄN PHẦN HÓA HỌC VÔ
CƠ 10
2.1. Phân tích mục tiêu, nội dung, cấu trúc chương 5,6 – SGK hóa học
10 cơ bản. Trang 10
2.2. Nguyên tắc lựa chọn và quy trình xây dựng HTBT có nội dung
thực tiễn để phát triển năng lực vận dụng kiến thức hóa học cho học
sinh. Trang 12
2.3. HTBT có nội dung thực tiễn chương 5,6 – SGK hóa học 10 cơ bản
để phát triển năng lực kiến thức hóa học cho học sinh .............
 Trang 13
2.4. Biện pháp sử dụng HTBT có nội dung thực tiễn chương 5,6 – SGK
hóa học 10 cơ bản để phát triển năng lực KTHH cho HS.. Trang 22
2.5. Thiết kế một số kế hoạch bài dạy minh họa.. Trang 25
CHƯƠNG 3: CÁC BIỆN PHÁP TỔ CHỨC THỰC HIỆN VÀ
KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU. Trang 34
PHẦN III: KẾT LUẬN: . Trang 37
TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................................ Trang 39
 1 PHẦN I. PHẦN MỞ ĐẦU
 1. Lí do chọn đề tài:
 Hóa học là ngành khoa học thuộc lĩnh vực khoa học tự nhiên, nghiên cứu về
thành phần cấu trúc, tính chất và sự biến đổi của các đơn chất và hợp chất. Mà các
chất xung quanh chúng ta đều tạo nên từ nguyên tử của các nguyên tố hóa học.
Vậy nên đối tượng nghiên cứu của môn hóa rất quen thuộc, rất gần gũi. Tuy vậy,
các em học sinh lại thường không để ý đến thành phần, cấu tạo của các vật dụng,
đồ dùng xung quanh, nên chưa có được mối liên hệ giữa bài học và thực tiễn đời
sống. Bên cạnh đó, hiện nay trong dạy học vấn đề được quan tâm hàng đầu là dạy
học theo định hướng phát triển năng lực của người học. Trong đó môn hóa cần
hình thành và phát triển ở học sinh năng lực hóa học, đồng thời góp phần cùng với
các môn học, hoạt động giáo dục khác hình thành, phát triển ở học sinh các phẩm
chất chủ yếu và năng lực chung, đặc biệt là thế giới quan khoa học, hứng thú học
tập, thái độ tôn trọng các quy luật của tự nhiên, ứng xử với thiên nhiên phù hợp với
yêu cầu phát triển bền vững.
 Thực tế dạy học cho thấy, nếu chỉ cung cấp cho học sinh những kiến thức
hóa học về mặt lý thuyết thì các em sẽ nhanh quên, chỉ khi vận dụng các kiến thức
vào giải bài tập thì học sinh mới nắm được kiến thức một các sâu sắc. Bài tập hóa
học (BTHH) đóng vai trò rất quan trọng, vừa là mục đích, vừa là nội dung, lại là
phương pháp dạy học (PPDH) hiểu quả.
 Trong quá trình dạy học, BTHH được sử dụng trong tất cả các dạng bài dạy,
từ dạng bài luyện tập, ôn tập, đến bài dạy nghiên cứu kiến thức mới. BTHH giúp
mở rộng, đào sâu kiến thức và có ý nghĩa quan trọng trong việc hình thành nhận
thức cũng như phát triển năng lực cho học sinh.
 Vì những lí do trên, tôi viết đề tài “Xây dựng bài tập hóa vô cơ 10 liên
quan thực tiễn đời sống để lồng ghép trong bài học theo định hướng phát triển
năng lực học sinh”.
 2. Mục đích nghiên cứu:
 Góp phần nâng cao hiệu quả dạy – học của giáo viên và học sinh, nhằm 
nâng cao chất lượng giáo dục đại trà.
 Nhằm phát huy tính tích cực, sáng tạo trong hoạt động học tập của học sinh 
thông qua việc dạy học hóa học gắn liền với thực tiễn.
 Lựa chọn và xây dựng hệ thống bài tập thực tiễn chương oxi-lưu huỳnh, 
halogen lớp 10 chương trình cơ bản và nghiên cứu sử dụng chúng.
 3. Đối tượng nghiên cứu:
 Hóa phi kim lớp 10 cơ bản : chương oxi-lưu huỳnh, halogen
 HS lớp 10 trường THPT Lê Lợi
 3 Theo chương trình GDPT tổng thể năm 2018: “Năng lực là thuộc tính cá nhân
được hình thành, phát triển nhờ tố chất sẵn có và quá trình học tập, rèn luyện, cho
phép con người huy động tổng hợp các kiến thức, kĩ năng và các thuộc tính cá nhân
khác như hứng thú, niềm tin, ý chí,... thực hiện thành công một loại hoạt động nhất
định, đạt kết quả mong muốn trong những điều kiện cụ thể.
 Từ định nghĩa này, chúng ta có thể rút ra những đặc điểm chính của năng lực
 là:
 - Năng lực là sự kết hợp giữa tố chất sẵn có và quá trình học tập, rèn luyện của 
người học.
 - Năng lực là kết quả huy động tổng hợp các kiến thức, kĩ năng và các thuộc 
tính cá nhân khác như hứng thú, niềm tin, ý chí,...
 - Năng lực được hình thành, phát triển thông qua hoạt động và thể hiện ở sự 
thành công trong hoạt động thực tiễn.
 1.2.2. Năng lực cho học sinh THPT:
 Những năng lực chung sẽ được nhà trường và giáo viên giúp các em học sinh 
phát triển trong chương trình giáo dục phổ thông là:
 - Năng lực tự chủ và tự học
 - Năng lực giao tiếp và hợp tác.
 - Năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo.
 1.2.3. Năng lực đặc thù hóa học trong bài dạy hóa học vô cơ 10.
 Trong chương trình giáo dục phổ thông, mỗi môn học đều có đặc thù riêng và
có thế mạnh để hình thành và phát triển năng lực đặc thù của môn học. Trong các
môn học đó, Hóa học là môn học có điều kiện thuận lợi để triển khai đổi mới dạy học
và đánh giá theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh.
 Ngoài việc hình thành và phát triển các năng lực chung thì môn Hóa học cũng
nhằm mục tiêu phát triển 6 năng lực đặc thù:
 - Năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học
 - Năng lực nghiên cứu và thực hành hóa học
 - Năng lực tính toán
 - Năng lực giải quyết vấn đề thông qua môn Hóa học
 - Năng lực vận dụng kiến thức hóa học vào cuộc sống
 - Năng lực sáng tạo
 1.3. Dạy học phát triển năng lực vận dụng kiến thức hóa học cho học 
sinh.
 1.3.1 Khái niệm về vận dụng kiến thức trong dạy học.
 5 - Tạo điều kiện cho HS sử dụng nhiều giác quan, phát huy tính tích cực, chủ 
 động, sáng tạo trong quá trình học tập.
 - Giúp HS sống có trách nhiệm hơn đối với gia đình, cộng đồng và xã hội.
 - Giáo dục tư tưởng đạo đức, rèn tính chính xác, kiên nhẫn, kích thích sự 
 hứng thú, trí tò mò, lòng say mê nghiên cứu khoa học công nghệ.
 1.4.3. Phân loại BTHH có nội dung thực tiễn.
 * Dựa vào tính chất của bài tập có thể chia thành:
 - Bài tập định tính: Bao gồm các bài tập về giải thích hiện tượng, các tình
huống nảy sinh trong thực tiễn, lựa chọn hóa chất cần dùng cho phù hợp với tình
huống thực tiễn, nhận biết, tinh chế, đề ra phương hướng để cải tạo thực tiễn
 - Bài tập định lượng : Bao gồm dạng bài tập về tính lượng hóa chất cần 
dùng, pha chế dung dịch
 - Bài tập tổng hợp: Bao gồm cả kiến thức định tính lẫn định lượng.
 *Dựa vào lĩnh vực thực tiễn được gắn với nội dung bài học có thể chiathành:
 - Bài tập về sản xuất hóa học.
 - Bài tập về các vấn đề trong đời sống, học tập, lao động và sản xuất
 - Bài tập có liên quan đến môi trường và vấn đề bảo vệ môi trường.
 * Dựa vào mức độ nhận thức của HS, căn cứ vào chất lượng của quá trình 
 lĩnh hội và kết quả học tập, GS. Nguyễn Ngọc Quang đã đưa ra 4 mức độ như sau:
 - Mức độ 1: Chỉ yêu cầu HS tái hiện kiến thức để trả lời câu hỏi lý thuyết.
 - Mức độ 2: Yêu cầu HS vận dụng kiến thức để giải thích được các sự kiện, 
hiện tượng của câu hỏi lý thuyết.
 - Mức độ 3: Yêu cầu HS vận dụng kiến thức hóa học để giải thích những tình 
huống xảy ra trong thực tiễn.
 - Mực độ 4: Yêu cầu HS vận dụng kiến thức, kỹ năng hóa học để giải quyết
những tình huống thực tiễn hoặc để thực hiện một công trình nghiên cứu khoa học
nhỏ, đơn giản, đề ra kế hoạch hành động củ thể, viết báo cáo.
 Trên đây là một số cách phân loại BTHH thực tiễn. Tuy nhiên có nhiều BTHH 
thực tiễn lại là tổng hợp của rất nhiều loại bài.
 1.4.4. Xu hướng xây dựng BTHH có nội dung thực tiễn ở trường THPT.
 Khi xây dựng BTHH có nội dung thực tiễn ở trường THPT cần đảm bảo các 
yêu cầu sau
 - Được trình bày rõ ràng
 - Có ít nhất một lời giải.
 - Với những dữ kiện cho trước HS có thể tự lực giải được.
 7 đến thực tiễn. Do đó tôi xác định việc lựa chọn đề tài của mình là cần thiết, phù
hợp với yêu cầu chương trình GDPT mới sẽ triển khai vào năm học sau.
 2.2. Thực trạng sử dụng BTHH có nội dung thực tiễn nhằm phát triển
năng lực vận dụng kiến thức hóa học cho HS trường THPT trên địa bàn
huyện Tân Kỳ.
 2.2.1.Đối tượng nghiên cứu:
 Giáo viên: tôi đã tiến hành tìm hiểu một số giáo viên đang giảng dạy môn
Hóa học tại trường THPT Lê Lợi - Tân Kì.
 Học sinh: Khảo sát 88 học sinh ở hai lớp 10A2 và 10A5 tại trường 
THPT Lê Lợi – Tân Kì.
 2.2.2.Phương pháp và kết quả nghiên cứu:
 Theo kết quả điều tra của nhiều GV khi đúc rút kinh nghiệm trong đổi mới
PPDH trong nhiều năm qua cho thấy:
 a. Đối với giáo viên:
 Việc vận dụng các PPDH tích cực là điều rất cần thiết để nâng cao chất
lượng giáo dục.Việc áp dụng câu hỏi, bài tập nội dung thực tiễn đã được áp dụng
một số nơi nhưng hiệu quả khi thực hiện chưa cao. Đối với một số GV, việc sử
dụng BTHH có nội dung thực tiễn chưa thường xuyên, do GV thường chú tâm đến
kiến thức và kỹ năng cần nắm để phục vụ cho kiểm tra, thi cử.
 Trong sách giáo khoa và sách bài tập, số lượng BTHH có nội dung thực tiễn
là quá ít. Do đó việc sử dụng BTHH để phát triển NLVDKTHH hiện nay còn nhiều
vấn đề bất cập, chưa phù hợp với xu hướng phát triển BTHH và cũng chưa phù
hợp với đặc điểm của môn hóa là môn vừa lý thuyết vừa thực nghiệm.
 b. Đối với học sinh:
 Tại trường THPT LÊ LỢI hơn 80 % (9/11 lớp trên mỗi khối học) lựa chọn tổ
hợp môn KHXH đều cho rằng môn hóa có nội dung khó nhớ, BTHH khó giải quyết
. Hầu hết HS dành thời gian để làm BT trong SGK, SBT. Như vậy việc làm BTHH
của HS chủ yếu là ôn luyện trên lớp, nên kiến thức thực tiễn tích lũy được rất ít và
kém bền, thụ động và thiếu tự tin trong học tập.
 Tuy nhiên khi điều tra vấn đề BTHH có nội dung thực tiễn thì HS có hứng
thú cao với dạng bài tập này và hầu hết các em đều cho rằng BTHH như vậy phù
hợp để ứng dụng vào môn Hóa học ở trường THPT.
 2.2.3 Nguyên nhân:
 Các HS khối 10 trường THPT Lê Lợi hiện nay không thường xuyên áp dụng
các kiến thức đã học để giải quyết các vấn đề xảy ra trong thực tiễn, các em vẫn còn
gặp khó khăn trong phương pháp, thiếu phương tiện kỹ thuật, cơ sở vật chất và đa số ý
kiến cho rằng hệ thống bài tập để vận dụng kiến thức còn hạn chế. Vì thế khi
 9 của đơn chất oxi, lưu huỳnh và các hợp chất quan trọng của chúng.
 + Thực hiện được( hoặc quan sát video) một số thí nghiệm chứng minh tính 
chất hóa học của oxi, axit sunfuric.
 + Thông qua nội dung kiến thức và các thí nghiệm hóa học trong chương để
giáo dục cho HS tình cảm, thái độ và ý thức bảo vệ môi trường,thái độ đúng đắn với
nguyên nhân gây ô nhiễm không khí, ý thức bảo vệ tầng ozon, bảo vệ môi trường.
 1.2. Nội dung, cấu trúc chương 5,6 – SGK hóa học 10 cơ bản.
 1.2.1. Nội dung cấu trúc chương 5 : Halogen
 Chương 5 có thời lượng 10 tiết gồm:
 + Khái quát về nhóm Halogen - 1 tiết
 + Đơn chất halogen: Clo - 1 tiết
 + Đơn chất halogen: Flo, brom, iot - 2 
 tiết + Hợp chất halogen - 3 tiết
 + Thực hành – 2 tiết
 + Luyện tập – 1 tiết
 1.2.2. Nội dung cấu trúc chương 6 : Oxi, lưu huỳnh
 Chương 6 có thời lượng 10 tiết, gồm:
 + Oxi-ozon – 1 tiết
 + Lưu huỳnh – 1 tiết
 + Hợp chất của lưu huỳnh - 4 tiết
 + Thực hành – 2 tiết
 + Luyện tập – 2 tiết
 1.3. Một số nội dung và phương pháp dạy học cần chú ý khi dạy chương
5,6 – SGK hóa học 10 cơ bản.
 - Một phần nội dung của chương trình HS đã được học ở chương trình hóa
học lớp 8,9 nên GV giao nhiệm vụ cho HS tự học, xem lại như: oxi, tính chất vật lí
của H2SO4, tính chất hóa học của H2SO4 loãng.
 - Cung cấp thêm thông tin về tầng ozon, để HS hiểu rõ hơn về vai trò của ozon
với đời sống con người, từ đó có thái độ đúng dắn hơn với thiên nhiên, môi trường.
 - Triệt để vận dụng những kiến thức đã có về cấu tạo nguyên tử, liên kết hóa
học, phản ứng oxi hóa khử để nghiên cứu tính chất của các đơn chất và hợp chất
trong nhóm.
 - Trong quá trình dạy học GV luôn gắn lý thuyết với thực tiễn, gắn các quá 
trình điều chế chất với tính chất vật lý, hóa học của chất.
 11