Sáng kiến kinh nghiệm Xây dựng bài tập thực nghiệm hóa vô cơ lớp 10 có sử dụng hình vẽ theo định hướng phát tiển năng lực học sinh

 SỞ GIÁO DỤC & ĐÀO TẠO NGHỆ AN 
 TRƯỜNG THPT LÊ LỢI 
 ĐỀ TÀI :XÂY DỰNG BÀI TẬP THỰC 
 NGHIỆM HÓA VÔ CƠ LỚP 10 CÓ SỬ DỤNG 
HÌNH VẼ THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN 
 NĂNG LỰC HỌC SINH 
 Người thực hiện: Lê Thị Huệ 
 Lĩnh vực: Hóa học 
 Tổ bộ môn: Khoa học tự nhiên 
 Năm thực hiện 2020-2021 
 Số điện thoại: 0364288945 
 Email: hllethihue@gmail.com 
 1 
 PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ 
 1. Lý do chọn đề tài 
 Hóa học là khoa học nghiên cứu các chất, sự biến đổi và ứng dụng của 
chúng trong thực tiễn. Hóa học là khoa học vừa lí thuyết vừa thực nghiệm, 
trong quá trình dạy học bên cạnh việc cung cấp cho học sinh các kiến thức về 
lí thuyết còn phải rèn luyện kĩ năng thực hành . 
 Vì tính chất độc hại của một số hóa chất như các đơn chất halogen (Cl2, 
Br2), khí hidrosunfua ( H2S), khí lưu huỳnh đioxit ( SO2)..nên việc làm thí 
nghiệm khi học tập hay thực hành còn hạn chế. Cho nên cùng với việc tổ chức 
cho học sinh thực hành thì việc cung cấp thêm cho học sinh các bài tập mang 
tính thực nghiệm cũng rất hữu ích ví dụ như: bài tập nhận biết, bài tập điều 
chế, bài tập mô tả và giải thích hiện tượng thí nghiệm, bài tập thực nghiệm 
bằng hình vẽ.. 
 Việc sử dụng bài tập thực nghiệm có hình vẽ sẽ giúp học sinh củng cố, 
vận dụng những kiến thức đã học trên lớp và rèn luyện các kỹ năng thực hành 
cho học sinh: như các thao tác lấy hóa chất, lắp dụng cụ thí nghiệm, cẩn thận 
khi tiếp xúc với hóa chất. Thông qua các hình vẽ thí nghiệm đó, học sinh có 
thể sáng tạo ra các phương án khác nhau khi làm thí nghiệm. Điều này đã gây 
được hứng thú học tập hóa học cho học sinh, giúp phát triển đầy đủ năng lực 
học sinh cần đạt . 
 Vì vậy, việc xây dựng bài tập thực nghiệm có hình vẽ trong dạy học hóa 
học phổ thông là rất quan trọng và phù hợp với xu hướng đổi mới của giáo 
dục Việt Nam hiện nay. Tài liệu liên quan đến vấn đề này thì nhiều tuy nhiên 
việc xây dựng thành bài tập một cách có hệ thống để thuận lợi cho việc sử 
dụng trong quá trình giảng dạy thì còn rất ít. 
 Do đó, tôi chọn đề tài: “Xây dựng bài tập thực nghiệm hóa vô cơ lớp 10 
có sử dụng hình vẽ theo định hướng phát tiển năng lực học sinh .” với mục 
đích tìm hiểu, sưu tầm và xây dựng hệ thống bài tập thực nghiệm hóa vô cơ 
các chương trong sách giáo khoa lớp 10 cơ bản nhằm thuận lợi cho việc sử 
dụng trong giảng dạy , ôn tập, luyện thi cũng như tổ chức các câu lạc bộ hóa 
học, các cuộc thi vui để học.... cho học sinh. 
 2. Mục đích nghiên cứu: 
 Xây dựng và áp dụng bài tập thực nghiệm có hình vẽ trong phạm vi 
kiến thức hóa vô cơ chương trình lớp 10, góp phần phát triển toàn diện năng 
lực cho học sinh. 
 3. Nhiệm vụ nghiên cứu: 
 3 
 PHẦN II: NỘI DUNG NGHIÊN CỨU 
A. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN. 
1. CƠ SỞ LÝ LUẬN . 
1.1. Dạy học định hướng phát triển năng lực 
 1.1.1. Khái niệm năng lực: là thuộc tính cá nhân cho phép thực hiện 
thành công hoạt động nhất định, đạt kết quả mong muốn trong những điều 
kiện cụ thể. 
Chương trình giáo dục định hướng phát triển năng lực còn gọi là dạy học định 
hướng kết quả đầu ra, ngày nay đã trở thành xu hướng giáo dục quốc tế 
1.1.2. Những loại năng lực cần chú trọng rèn luyện cho HS trong quá trình 
dạy học. 
 * Nhóm năng lực chung, gồm: 
 Nhóm năng lực làm chủ và phát triển bản thân 
 Nhóm năng lực quan hệ xã hội 
 Nhóm năng lực sử dụng công cụ hiệu quả. 
 * Nhóm năng lực, kĩ năng chuyên biệt trong môn Hóa học 
 - Các năng lực chuyên biệt trong môn Hóa học 
 - Năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học 
 - Năng lực thực hành hóa học 
 - Năng lực tính toán 
 - Năng lực giải quyết vấn đề thông qua môn hóa học 
 - Năng lực vận dụng kiến thức hoá học vào cuộc sống 
1.2 .Ý nghĩa, tác dụng của bài tập hóa học trong giảng dạy hóa học để phát 
triển năng lực học sinh. 
1.2.1. Ý nghĩa, tác dụng của bài tập hóa học trong giảng dạy hóa học. 
 a, Ý nghĩa trí dục: 
 - Làm chính xác hóa các khái niệm hóa học. Củng cố, đào sâu và mở rộng 
kiến thức một cách sinh động, phong phú hấp dẫn. 
 - Ôn tập, hệ thống hóa kiến thức một cách tích cực nhất. Khi ôn tập, học 
sinh sẽ buồn chán nếu chỉ yêu cầu họ nhắc lại kiến thức. 
 - Rèn luyện cho học sinh các kĩ năng hóa học. Nếu là bài tập thực nghiệm 
sẽ rèn luyện các kĩ năng thực hành, góp phần vào việc giáo dục kĩ thuật tổng 
hợp cho học sinh.... 
 b, Ý nghĩa phát triển: 
 Phát triển ở học sinh các năng lực tư duy logic, biện chứng, khái quát độc 
lập, thông minh và sáng tạo. 
 C, Ý nghĩa giáo dục: 
 5 
 - Rèn luyện năng lực quan sát cho HS, là cơ sở để HS tư duy. 
- Kiểm tra kiến thức kỹ năng thực hành của HS. 
- Giúp GV tiết kiệm thời gian do không phải mô tả, giải thích dài dòng. 
- Gây chú ý cho HS. 
- Bài giảng hấp dẫn, HS hứng thú học tập, nâng cao kết quả học tập của HS. 
1.2.4. Nguyên tắc và quy trình xây dựng bài tập thực nghiệm có hình vẽ. 
 Bài tập hóa học có sử dụng hình vẽ là bài tập trong đó đòi hỏi HS phải 
dựa trên các dự kiện có sẳn ở hình vẽ vận dụng những kiến thức và kĩ năng để 
hoàn thành yêu cầu bài toàn đề ra. 
 Bài tập có hình vẽ trong đề bài bao gồm các dạng bài như sau: 
- Bài tập có hình vẽ chứa đầy đủ các thông tin để tổ chức cho HS quan sát, 
khai thác thông tin, hình thành kiến thức mới. 
- Bài tập có hình vẽ chưa đầy đủ các thông tin hoặc không chú thích yêu cầu 
HS bổ sung cho hoàn chỉnh. 
- Bài tập có hình vẽ chưa đúng để HS kiểm tra, chỉnh lí. 
 Quy trình xây dựng 
Bước 1: Lựa chọn đơn vị kiến thức. 
 Bước 2: Xác định mục tiêu giáo dục của đơn vị kiến thức. 
 Bước 3: Thiết kế hệ thống bài tập theo mục tiêu. 
- X ây dựng các bài tập tương tự các bài tập đã có 
- Xây dựng bài tập hoàn toàn mới 
Bước 4: Kiểm tra thử. 
Bước 5: Chỉnh sửa. 
Bước 6: Hoàn thiện hệ thống bài tập. 
1.3. Sử dụng bài tập hóa học thực nghiệm có hình vẽ trong giảng dạy hóa học: 
1.3.1. Sử dụng trong giảng dạy bài mới. 
Trong các giờ giảng bài mới giáo viên có thể linh hoạt nhiều phương pháp 
khác nhau để kết hợp các kiến thức thực hành thí nghiệm vào bài giảng, khai 
thác hiệu quả bài tập có hình vẽ hóa học 
1.3.2. Sử dụng trong giảng dạy ôn tập, luyện tập. 
Trong các giờ bài tập, giáo viên có thể đưa vào các bài tập có hình vẽ thí 
nghiệm mà học sinh có thể vận dụng được những kiến thức trong nội dung 
luyện tập để giải quyết hoặc thông qua một bài tập có nội dung lý thuyết, sau 
khi giải quyết xong giáo viên thông tin thêm những kiến thức có liên quan. 
1.3.2.1. Sử dụng bài tập hình vẽ để khắc sâu kiến thức về tính chất vật lý 
Ví dụ 1: Để kiểm tra kiến thức của học sinh về tính chất vật lý của SO2 ta có 
thể dùng hai cách hỏi sau: 
Cách 1: Hỏi dưới dạng tự luận : Nêu tính chất vật lý của SO2? 
 7 
 1.3.2.2. Sử dụng bài tập hình vẽ để khắc sâu kiến thức về tính chất hóa học 
Ví dụ 2: Cho hình sơ đồ điều chế khí SO2 như hình vẽ: Giáo viên (GV) có thể 
nêu các câu hỏi cho học sinh (HS) thảo luận các vấn đề sau: 
- GV: Hãy cho biết vì sao phải dùng 
 H2SO4 
bông tẩm NaOH ở miệng bình thu khí? 
- HS: Khí SO đầy thì sẽ thoát ra ngoài, 
 2 
 SO2 
gây độc (SO2 là một khí độc) 
 dùng bông tẩm NaOH để hấp thu khí 
SO2 và không cho khí SO2 thoát ra ngoài 
 Na2SO3 
 Bông tẩm 
 NaOH 
 SO2 
Có thể thay NaOh bằng KOH hoặc Ca(OH)2 
2NaOH + SO2 → Na2SO3 + H2O 
Nhưng không thể dùng các axit như H2SO4 vì H2SO4 không phản ứng với SO2 
nên không giữ được SO2. 
- GV: Khí SO2 không có màu vậy làm thế nào để biết khi nào thì SO2 đầy? 
Đến đây đòi hỏi học sinh phải nhớ lại cách nhận ra khí SO2 một cách đơn giản 
nhất là dùng giấy quỳ tím ẩm. Nếu SO2 lên đến miệng bình thì sẽ làm giấy quỳ 
chuyển sang màu hồng vì SO2 khi tan trong nước tạo thành axit sunfurơ 
(SO2 + H2O H2SO3) 
Để kiểm tra các kiến thức đó, GV có thể hỏi dưới dạng trắc nghiệm : 
Tính chất nào sau đây không phải là của SO2? 
 A. Là một oxit axit B. Tan nhiều trong nước 
 C. Tác dụng với H2SO4. D. Tác dụng với dung dịch bazơ 
Nếu GV đặt câu hỏi dưới dạng trắc nghiệm thì khi đó sẽ chỉ có tác dụng kiểm 
tra kiến thức thuộc lòng của học sinh mà thôi. 
 Qua ví dụ trên cho thấy việc giải bài tập bằng hình vẽ đã rèn cho học sinh 
cách suy luận, cách tái hiện lại các kiến thức về tính chất hóa học của SO2, 
đặc biệt là việc vận dụng tri thức khoa học vào thực tiễn. Không những thế bài 
tập trên còn giáo dục học sinh về ý thức bảo vệ môi trường (qua việc xử lý 
 9 
 2. CƠ SỞ THỰC TIỄN 
 2.1. Lịch sử nghiên cứu. 
 Trên thế giới và ở Việt Nam, đã có rất nhiều công trình nghiên cứu về 
dạy học phát tiển năng lực học sinh. Hầu hết đều thừa nhận những tác động 
tích cực của nó đối với quá trình dạy học. 
 Hiện nay trên địa bàn huyện Tân Kì nói riêng và địa bàn tỉnh Nghệ An 
nói chung các đề tài nghiên cứu về xây dựng bài tập thực nghiệm hóa học có 
sử dụng hình vẽ chưa thực sự được quan tâm. 
 2.2.Thực trạng sử dụng bài tập hóa học thực nghiệm có hình vẽ tại 
trường THPT trên địa bàn huyệnTân Kì - Nghệ An. 
 2.2.1. Đối tượng tìm hiểu. 
 - Giáo viên: tôi đã tiến hành tìm hiểu một số giáo viên đã giảng dạy 
môn Hóa học tại trường THPT Lê Lợi - Tân Kì. 
 - Học sinh: Khảo sát 84 học sinh ở hai lớp 10A2 và 10A3 tại trường 
THPT Lê Lợi – Tân Kì. 
 2.2.2. Phương pháp và kết quả tìm hiểu 
 Theo kết quả điều tra của nhiều GV khi đúc rút kinh nghiệm trong đổi 
mới PPDH trong nhiều năm qua cho thấy: 
 a. Đối với giáo viên 
 Việc vận dụng các PPDH tích cực là điều rất cần thiết để nâng cao chất 
lượng giáo dục.Việc áp dụng câu hỏi, bài tập có hình vẽ thí nghiệm hóa học 
đã được áp dụng một số nơi nhưng hiệu quả khi thực hiện chưa cao. Đối với 
một số GV, rất ít sử dụng bài tập thực nghiệm có hình vẽ hóa học khi dạy học 
hóa học . 
 Trong sách giáo khoa và sách bài tập, số lượng bài tập sử dụng hình vẽ 
là quá ít, trong các sách tham khảo, các đề thi càng hiếm hơn nữa, nhất là bài 
tập về hình vẽ và đồ thị. Nhiều giáo viên và HS rất hứng thú với mảng bài tập 
này, nhưng lại ngại dạy, ngại sưu tầm, ngại làm bài tập do không có thời gian 
và cũng hiếm khi cho HS kiểm tra đánh giá. 
 b. Đối với học sinh. 
 Thực trạng nhiều HS không hứng thú với môn hóa học vì đây là môn 
khó và không thấy được ứng dụng thực tế của môn học. Tại trường THPT LÊ 
LỢI hơn 80 % (9/11 lớp trên mỗi khối học) không chọn môn hóa học để học 
tự chọn hay để ôn và thi THPT quốc gia. 
 Tuy nhiên khi điều tra vấn đề bài tập có hình vẽ thí nghiệm thì HS có 
hứng thú cao với PPDH mới và hầu hết các em đều cho rằng PPDH này phù 
hợp để ứng dụng vào môn Hóa học ở trường THPT. 
2.2.3 Nguyên nhân 
 11