Sáng kiến kinh nghiệm Xây dựng các Chuyên đề tích hợp liên môn trong dạy học Sinh học 10 và vận dụng Chuyên đề Virus và bệnh truyền nhiễm vào giảng dạy

 XÂY DỰNG CÁC CHUYÊN ĐỀ TÍCH HỢP LIÊN MÔN 
 TRONG DẠY HỌC SINH HỌC 10 VÀ VẬN DỤNG CHUYÊN ĐỀ
 "VIRUS VÀ BỆNH TRUYỀN NHIỄM" VÀO GIẢNG DẠY
 A. LÝ DO LỰA CHỌN ĐỀ TÀI SKKN
 1. Cơ sở xây dựng đề tài sáng kiến kinh nghiệm:
 Thực hiện các công văn số 3535/ BGDĐT-GDTrH ngày 27 tháng 5 năm 
2013 của Bộ Trưởng Bộ GD - ĐT, hướng dẫn các tổ, nhóm chuyên môn và giáo 
viên xây dựng kế hoạch dạy học, kế hoạch kiểm tra, đánh giá kết quả học tập 
của học sinh theo các "chủ đề dạy học". Công văn số 5555/BGDĐT-GDTrH 
ngày 08 tháng 10 năm 2014 của Bộ Trưởng Bộ GD - ĐT, hướng dẫn sinh hoạt 
chuyên môn về xây dựng kế hoạch và đổi mới phương pháp dạy học, kiểm tra, 
đánh giá phù hợp với các "chuyên đề dạy học". Thực hiện các văn bản chỉ đạo 
của Sở GD - ĐT, của trường THPT B Phủ Lý về tập huấn sinh hoạt tổ nhóm 
chuyên môn, xây dựng nội dung tham gia hội thảo môn Sinh học cấp Tỉnh, xây 
dựng các chuyên đề dạy học và sử dụng websize trường học kết nối,... 
 Tại công văn số 3535/ BGDĐT-GDTrH và công văn số 5555/BGDĐT-
GDTrH trên đã sử dụng hai thuật ngữ khác nhau: "chủ đề dạy học'' và "chuyên 
đề dạy học". Vậy "chủ đề dạy học'' và "chuyên đề dạy học" có gì khác nhau? 
Các tổ, nhóm chuyên môn và giáo viên nên xây dựng "chủ đề dạy học" hay 
"chuyên đề dạy học"? .... Dạy học tích hợp liên môn hay đơn môn là gì? Bản 
chất và phương pháp dạy học liên môn và đơn môn?....Đó là những câu hỏi thực 
tế đã khiến không ít giáo viên còn khá lúng túng trong quá trình xây dựng các 
chủ đề/chuyên đề dạy học. 
 Trong năm học 2014-2015, chúng tôi tham gia hội thảo xây dựng các chủ 
đề tích hợp liên môn trong dạy học, hướng dẫn học sinh tham gia cuộc thi vận 
dụng kiến thức liên môn vào giải quyết các tình huống thực tiễn, trong khi đó, 
bản thân tôi trực tiếp tham dự lớp tập huấn tại Yên Bái về xây dựng các chuyên 
đề đơn môn trong dạy học và chia sẻ những kinh nghiệm học được cho giáo 
 1 nghe góp ý của NGUT - Thạc sỹ Bùi Văn Tâm - nguyên PGĐ Sở GD - ĐT Hà 
Nam và các đồng nghiệp dạy môn Sinh trong Tỉnh tại Hội thảo môn Sinh học).
 Phần thứ hai: Xây dựng chi tiết 1 chuyên đề: " Virus và bệnh truyền 
nhiễm" trên cơ sở tích hợp liên môn với môn Công nghệ, môn Văn, môn 
GDCD, môn Địa và môn Tin. Nội dung phần này có sự tham khảo một số nội 
dung và ý kiến của Tiến sĩ Phan Thị Hội - bộ môn Phương Pháp, Khoa Sinh học, 
Trường ĐH SP I Hà Nội; cũng như các thầy, cô giáo của nhiều môn khác nhau 
tại trường THPT B Phủ Lý trực tiếp dự giờ và đóng góp ý kiến khi tôi trực tiếp 
giảng dạy mẫu tại hội đồng giáo dục nhà trường, tháng 3 năm 2015. Chủ đề 
được xây dựng dựa trên cấu trúc thống nhất đã được tập huấn tại Yên Bái theo 
chương trình của Bộ GD - ĐT. Đặc biệt, để phù hợp hơn với những đổi mới của 
Bộ GD - ĐT trong giảng dạy, thi cử và kiểm tra đánh giá được thực hiện ngay 
từ năm học này, tôi đã thiết kế chủ đề với 4 tiết lý thuyết với những hoạt động 
dạy và học (chứ không phải là giáo án) dựa trên những chuẩn kiến thức và kĩ 
năng của các môn liên môn và đặc biệt hơn nữa, tôi đã xây dựng bộ công cụ 
đánh giá theo 4 cấp độ cho mỗi tiết học (nhận biết, thông hiểu, vận dụng và vận 
dụng cao), mỗi bộ công cụ đánh giá, tôi cố gắng xây dựng các dạng câu hỏi khác 
nhau: từ trắc nghiệm khách quan, ghép nối các cột, trắc nghiệm điền thiếu.... đến 
trả lời tự luận hoặc xây dựng các bài thuyết trình tuyên truyền ý thức đến cộng 
đồng. Tiết 5, tôi thiết kế chi tiết quá trình dạy học theo dự án - đặc trưng của dạy 
học theo những chuyên đề có vận dụng kiến thức tương ứng vào thực tiễn. 
 Với hai phần nội dung mang tính thời sự trên của đề tài, tôi tin chắc rằng, 
đề tài sẽ giúp ích các thầy giáo, cô giáo trong quá trình giảng dạy môn Sinh 
trong toàn tỉnh. 
 3 phương pháp dạy học thì không có phân biệt giữa dạy học một chủ đề đơn môn 
hay dạy học một chủ đề liên môn, tích hợp. Điều quan trọng là dạy học nhằm 
phát triển năng lực học sinh đòi hỏi phải tổ chức hoạt động học tích cực, tự lực 
và sáng tạo cho học sinh, mà các hoạt động ấy phải được tổ chức ở trong lớp, 
ngoài lớp, trong trường, ngoài trường, ở nhà và cộng đồng, đặc biệt quan tâm 
đến hoạt động thực hành và ứng dụng kiến thức vào giải quyết những vấn đề 
thực tiễn.
 */ Thực trạng và các biện pháp đã tiến hành để giải quyết vấn đề 
 Trên cơ sở đó, nội dung bản SKKN này, tôi tập trung xây dựng 3 chủ đề 
tích hợp liên môn và tập trung chi tiết vào một chủ đề minh họa: Virus và bệnh 
truyền nhiễm. Phần thứ nhất, tôi tập trung phân tích và tìm hiểu nguyên nhân 
của những thuận lợi, khó khăn và thực trạng ở trường THPT khi thực hiện xây 
dựng các chủ đề tích hợp liên môn. Đặc biệt là biện pháp xây dựng 3 chủ đề tích 
hợp liên môn trong giảng dạy môn Sinh 10 cũng như đánh giá hiệu quả của các 
biện pháp đó. Phần thứ hai, tôi xây dựng chi tiết chủ đề : Virus và bệnh truyền 
nhiễm, dựa trên các các vấn đề đã phân tích ở phần thứ nhất, sau đó đánh giá, so 
sánh hiệu quả với giảng dạy theo những tiết phân phối chương trình hiện hành.
 5 nghĩa hơn, thực tế hơn và học sinh có thể tự hoạt động nhiều hơn để tìm ra kiến 
thức và vận dụng vào thực tiễn. 
b. Ưu điểm dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn
 Theo quan điểm của các thầy, cô giáo nhóm Sinh của cụm các trường 
THPT thành phố Phủ Lý, dạy học môn sinh học theo chủ đề tích hợp liên môn 
sẽ có nhiều ưu điểm. 
 - Đối với học sinh: 
 Thứ nhất, dạy học môn sinh học theo chủ đề tích hợp liên môn làm cho 
qúa trình học tập có ý nghĩa hơn và từ đó học sinh xác đinh rõ mục tiêu, các mối 
quan hệ của quá trình học. Thứ hai, các chủ đề tích hợp liên môn có tính thực 
tiễn, các kiến thức gắn liền với kinh nghiệm sống của học sinh nên sinh động, 
hấp dẫn đối với học sinh, có ưu thế trong việc tạo ra động cơ, hứng thú học tập 
cho học sinh. Học các chủ đề tích hợp liên môn, học sinh được tăng cường vận 
dụng kiến thức tổng hợp vào giải quyết các tình huống thực tiễn, ít phải ghi nhớ 
kiến thức một cách máy móc. Thứ ba, các chủ đề tích hợp liên môn giúp cho học 
sinh không phải học lại nhiều lần cùng một nội dung kiến thức ở các môn học 
khác nhau, vừa gây quá tải, nhàm chán, vừa không có được sự hiểu biết tổng 
quát cũng như khả năng ứng dụng của kiến thức tổng hợp vào thực tiễn.
 - Đối với giáo viên: 
 Việc đổi mới phương pháp dạy học hiện nay, vai trò của giáo viên không 
còn là người truyền thụ kiến thức mà là người tổ chức, kiểm tra, định hướng 
hoạt động học của học sinh cả ở trong và ngoài lớp học. Do đó, giáo viên các bộ 
môn liên quan có điều kiện và chủ động hơn trong sự phối hợp, hỗ trợ nhau 
trong dạy học. Vì vậy, dạy học theo các chủ đề liên môn không những giảm tải 
cho giáo viên trong việc dạy các kiến thức liên môn trong môn học của mình mà 
còn có tác dụng bồi dưỡng, nâng cao kiến thức và kĩ năng sư phạm cho giáo 
viên, góp phần phát triển đội ngũ giáo viên bộ môn hiện nay thành đội ngũ giáo 
viên có đủ năng lực dạy học kiến thức liên môn, tích hợp. 
 7 dạy học và kiểm tra đánh giá theo hướng phát triển năng lực học sinh, xác định 
những năng lực có thể phát triển cho học sinh trong mỗi chủ đề. Đồng thời giáo 
viên biên soạn các câu hỏi, bài tập để đánh giá năng lực của học sinh trong dạy 
học; thiết kế tiến trình dạy học thành các hoạt động học của học sinh; tổ chức 
dạy học để dự giờ, phân tích, rút kinh nghiệm. 
 - Đối với giáo viên:
 Trong năm học này, mặc dù giáo viên đã được tập huấn về đổi mới 
phương pháp dạy học và kiểm tra, đánh giá theo định hướng phát triển năng lực 
học sinh, trong đó tập trung xây dựng các chủ đề dạy học trong mỗi môn học và 
chủ đề tích hợp liên môn phù hợp với phương pháp dạy học tích cực và phù hợp 
với điều kiện, hoàn cảnh của địa phương, nhà trường. Tuy nhiên, giáo viên 
chúng tôi còn gặp nhiều khó khăn trong việc triển khai thực hiện. Đối với chúng 
tôi, nếu những khó khăn ban đầu có thể gặp như việc phải tìm hiểu sâu hơn 
những kiến thức thuộc các môn học khác  chỉ là bước đầu và có thể khắc phục 
vì trong quá trình dạy học môn học của mình, giáo viên vẫn thường xuyên phải 
dạy những kiến thức có liên quan đến các môn học khác và vì vậy đã có sự am 
hiểu về những kiến thức liên môn đó. Tuy nhiên, một số khó khăn mà chúng tôi 
rất cần sự quan tâm chỉ đạo cụ thể hơn nữa của các cấp lãnh đạo. Cụ thể:
 +/ Thứ nhất, dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn còn mới đối với nhà 
trường, với giáo viên, với phương diện quản lý, tâm lý học sinh và phụ huynh 
học sinh
 +/ Thứ hai, do chưa có văn bản hướng dẫn chi tiết về các nội dung liên 
quan đến dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn nên đa phần giáo viên mò mẫm, 
chưa thống nhất với nhau về nội dung và phương pháp tổ chức. 
 +/ Thứ ba, nội dung kiến thức chưa thống nhất về phân phối chương trình 
đối với các môn, như phần cấu trúc của hidratcacbon, lipit và protein trong 
chương trình sinh 10 thì đối với môn hóa là chương trình cuối năm 11 và đầu 
năm 12. Phần tổ hợp, xác suất và thống kê thuộc chương trình toán 11 trong 
khi các kiến thức đó lại cần để giải các bài tập về số loại bộ mã di truyền, số 
 9 chọn tham dự cuộc thi cấp quốc gia trong kì thi: "Vận dụng kiến thức liên môn 
vào giải quyết các tình huống thực tiễn". Tuy nhiên, trong việc triển khai đề tài 
cũng gặp một số khó khăn như việc đi lại của học sinh, các trang thiết bị như 
máy ảnh, máy quay phim đề xây dựng tư liệu dẫn chứng, nguồn tài liệu tham 
khảo để đánh giá nguyên nhân, tìm hiểu các cơ sở pháp lý, các biện pháp khắc 
phục ô nhiễm, thời gian dành cho học sinh thực hiện đề tài. 
 II. XÂY DỰNG CÁC CHỦ ĐỀ TÍCH HỢP LIÊN MÔN TRONG 
DẠY HỌC SINH HỌC 10:
1. Thực tiễn dạy học môn Sinh học ở trường THPT
 Sinh học là môn khoa học thực nghiệm, kiến thức của môn Sinh học gắn liền 
với cuộc sống thường ngày. Vì vậy, các vấn đề mang tính thời sự rất dễ dàng được tích 
hợp vào trong dạy học môn Sinh như: các dịch bệnh lây truyền (HIV, viêm gan B, 
cúm gia cầm, Ebola), vấn đề biến đổi khí hậu toàn cầu, sự ô nhiễm môi trường, sự 
cạn kiệt tài nguyên, sự già hóa dân số, các vấn đề phúc lợi xã hội, vấn đề y tế và chăm 
sóc sức khỏeTrong chương trình môn Sinh học ở trường THPT, học sinh có thể sử 
dụng kiến thức ở hầu hết các môn học như môn Toán, môn Hóa học, môn Vật lý, 
môn Địa lý, môn Văn học, môn Tin, môn GDCD, môn Công nghệ để xây dựng 
chủ đề liên môn. Trong khi đó, thực tiễn dạy học môn Sinh học ở trường THPT từ các 
năm học có triển khai bộ sách giáo khoa phân ban đến nay đã gặp một số tồn tại như 
phân phối chương trình chưa cân đối về bố cục, nội dung hay về thời lượng dạy trong 
1 môn và giữa các môn. Thậm chí còn chồng chéo với các môn khác như môn Công 
nghệ, môn Hóa, môn Địa, môn GDCD... Vì vậy, dạy học theo chủ đề tích hợp liên 
môn sẽ khắc phục những tồn tại đó. Tuy nhiên, cũng phải nhấn mạnh rằng, không 
phải đơn vị kiến thức nào giáo viên cũng dạy theo chủ đề. Nhiều nội dung vẫn 
thực hiện như phân phối chương trình của các năm học trước, hoặc nhiểu đơn vị 
kiến thức nên dạy học theo chủ đề tích đơn môn thì hiệu quả sẽ cao hơn. 
 11 Bước 4. Xác định mức độ tích hợp như cần đạt được những nội dung gì? 
thời lượng bao nhiêu? Phù hợp với hoàn cảnh nhà trường, địa phương và năng 
lực của học sinh...
 Bước 5. Tổ chức dạy học theo nội dung tích hợp đã xác định. Dự giờ, rút 
kinh nghiệm. Sau đó có thể điều chỉnh chủ đề sau khi thực nghiệm
4. Xây dựng một số chủ đề tích hợp liên môn
 Để đảm bảo nguyên tắc xây dựng chủ đề tích hợp liên môn, đảm bảo đúng 
các bước xây dựng chủ đề; đặc biệt là đảm bảo chuẩn kiến thức và kĩ năng trong 
chương trình Sinh 10 với thời lượng 1,5 tiết/ tuần đồng thời đảm bảo chuẩn 
kiến thức và kĩ năng của các môn khác khi liên môn. Chúng tôi đề xuất dạy tích 
hợp liên môn theo một số chủ đề sau trong chương trình sinh học 10 ban nâng 
cao dưới đây. 
 13