Sáng kiến kinh nghiệm Xây dựng và sử dụng bài tập chương “Động học chất điểm” Vật lí 10 - Nhằm rèn luyện kĩ năng giải bài tập cho học sinh

 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM GVTH:VÕ HỮU QUYỀN 
 MỤC LỤC 
 Tiêu đề Trang 
Trang phụ bìa 
Mục lục 1 
Chữ cái viết tắt 2 
MỞ ĐẦU 3 
1.Lý do chọn đề tài 3 
2.Lịch sử vấn đề nghiên cứu 4 
3.Mục tiêu nghiên cứu 4 
4.Giả thuyết khoa học 4 
5.Nhiệm vụ nghiên cứu 4 
6.Đối tượng nghiên cứu 4 
7.Phạm vi nghiên cứu 4 
 8.Phương pháp nghiên cứu 4 
Chương I.CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC 5 
 TIỄN CỦA VIỆC XÂY DỰNG VÀ SỬ 
 DỤNG BÀI TẬP NHẰM RÈN LUYỆN 
 KĨ NĂNG GIẢI BÀI TẬP CHO HỌC 
 SINH” 
I. Vai trò của bài tập vật lý trong bồi dưỡng 5 
kĩ năng cho học sinh 
1.khái niệm kĩ năng 5 
2.Khái niệm bài tập vật lý 5 
3.Vai trò của bài tập vật lý trong bồi 5 
dưỡng năng lực tự học cho học sinh 
II. Thực trạng sử dụng bài tập trong bồi 6 
dưỡng năng lực tự học cho học sinh 
1.Nhận thức của giáo viên và học sinh về 6 
tự học trong dạy - học vật lý ở trường Phổ 
thông 
2.Thực trạng 6 
3.Thuận lợi và khó khăn trong việc sử 6 
dụng bài tập để bồi dưỡng năng lực tự 
học cho học sinh 
4.Các biện pháp khắc phục 7 
 Chương 2.HỆ THỐNG BÀI TẬP 8 
CHƯƠNG “ĐỘNG HỌC CHẤT ĐIỂM-
 VẬT LÍ 10” 
 ĐƯỢC XÂY DỰNG NHẰM RÈN 
 LUYỆN KĨ NĂNG GIẢI BÀI TẬP 
I.Khai thác hệ thống bài tập chương 9 
“Động học chất điểm” theo hướng kĩ 
năng giải bài tập cho học sinh 
1.Yêu cầu chung 9 
2.Yêu cầu trong sử dụng bài tập chương 9 
“Động học chất điểm 
 1 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM GVTH:VÕ HỮU QUYỀN 
 MỞ ĐẦU 
1. Lý do chọn đề tài 
 Vật lý học là một trong những môn học có hệ thống bài tập (BT) rất đa dạng và phong 
phú. Quá trình giải BT là quá trình vận dụng lý thuyết vào giải quyết các nhiệm vụ học tập 
cụ thể, qua đó rèn luyện được khả năng vận dụng tri thức, rèn luyện được tính kiên trì, tính 
chủ động và sáng tạo của người học.Việc giải BTVL có tác dụng rất tích cực đến việc giáo 
dục và phát triển nhân cách của HS, mặt khác đây cũng là thước đo đích thực trong việc 
nắm vững kiến thức, rèn luyện kỹ năng, hình thành kỹ xảo của HS. 
 Hiện nay, số lượng sách tham khảo và sách bài tập (SBT) có mặt trên thị trường rất 
phong phú và đa dạng. Điều đó gây khó khăn cho HS trong việc lựa chọn cho bản thân các 
em hệ thống BT thích hợp để học tập. Để giúp các em vượt qua trở ngại đó, GV cần quan 
tâm đến việc xây dựng ,khai thác, lựa chọn BT nhằm bồi dưỡng kĩ năng giải bài tập cho 
các em, qua đó góp phần nâng cao chất lượng học tập và hình thành thói quen tự học và kĩ 
năng giải bài tập cho HS. 
 Mặt khác,một số giáo viên trẻ mới ra trường trong quá trình dạy học nhiều khi chưa chú 
trọng đúng mức về cách sử dụng bài tập . 
 Với những lý do trên, tôi chọn đề tài “XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG BÀI TẬP 
CHƯƠNG “ĐỘNG HỌC CHẤT ĐIỂM”VẬT LÍ 10 -NHẰM RÈN LUYỆN KĨ NĂNG 
GIẢI BÀI TẬP CHO HỌC SINH” để nghiên cứu. 
2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu 
 Cho đến nay chưa có rất ít tác giả nói về vấn đề nghiên cứu cách sử dụng bài tập trong 
dạy học chương “Động học chất điểm” Vật lý 10 THPT .Trong những ý kiến nhỏ của 
mình,tôi sẽ kế thừa những kết quả ,những tài liệu tôi đã đọc,các sách tham khảo, và thực tế 
giảng dạy ở trường THPT SỐ I TƯ NGHĨA , đồng thời sẽ tập trung khai thác và sử dụng 
các BTVL theo hướng bồi dưỡng kĩ năng giải bài tập cho HS khi dạy chương “Động học 
chất điểm” Vật lý 10 THPT, nhằm góp phần nâng cao chất lượng học tập của HS lớp 10 ở 
trường THPT hiện nay. 
3. Mục tiêu nghiên cứu 
 Mục tiêu nghiên cứu về vấn đề này được xác định là: 
 - Đánh giá được thực trạng hiện nay về sử dụng BTVL theo hướng bồi dưỡng kĩ năng 
cho HS. 
 - Khai thác được hệ thống BT chương “Động học chất điểm” hợp lý nhằm bồi dưỡng 
năng kĩ năng cho HS. 
 3 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM GVTH:VÕ HỮU QUYỀN 
 NỘI DUNG 
 Chương 1 
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG BÀI TẬP 
 NHẰM RÈN LUYỆN KĨ NĂNG GIẢI BÀI TẬP CHO HỌC SINH” 
I. Vai trò của bài tập vật lý trong bồi dưỡng kĩ năng cho học sinh 
1.khái niệm về kĩ năng 
Là khả năng sử dụng kiến thức của một cá nhân trong quá trình nhận thức và giải quyết vấn 
đề .Bằng những tình huống rèn luyện trí óc ,đòi hỏi học sinh phải biết vận dụng phối hợp 
các lĩnh vực đọc hiểu ,làm toán và khoa học mới đưa ra được giải pháp. 
2. Khái niệm bài tập vật lý 
 Bài Tập vật lí là bài ra cho HS làm để tập vận dụng những kiến thức đã học . Theo 
nghĩa rộng thì BT bao gồm câu hỏi, BT lý thuyết, BT thực hành, BT thí nghiệm, BT nhận 
thức. 
3. Vai trò của bài tập vật lý trong bồi dưỡng kĩ năng cho học sinh 
a. Bài tập là phương tiện rèn luyện cho học sinh kỹ năng thu thập thông tin. 
b. Bài tập là phương tiện rèn luyện cho học sinh kỹ năng xử lý thông tin 
c. Bài tập là phương tiện rèn luyện cho học sinh kỹ năng vận dụng tri thức vào thực tiễn 
 * Kỹ năng vận dụng những kiến thức đã biết để giải thích những hiện tượng thực tế. 
 * Kỹ năng vận dụng những công thức tính toán để giải BT một cách nhanh và chính xác 
nhất. 
 * Kỹ năng chế tạo, thiết kế những thiết bị đơn giản trong đời sống. 
 * Kỹ năng vận dụng kiến thức để giải quyết những vấn đề liên quan đến kỹ thuật và đời 
sống. 
d. Bài tập là phương tiện rèn luyện cho học sinh kỹ năng tự kiểm tra, đánh giá 
II. Thực trạng sử dụng bài tập trong rèn luyện kĩ năng cho học sinh 
1. Thực trạng về việc sử dụng BTVL trong bồi dưỡng giải bài tập cho HS 
 - Hầu hết GV đều nhận thức được tầm quan trọng của BTVL trong quá trình dạy học. 
 -GV hay áp đặt HS giải BT theo cách riêng của mình mà không hướng dẫn HS độc lập 
suy nghĩ tìm kiếm lời giải để từ đó rèn luyện cho HS kỹ năng tự học, tư duy độc lập của các 
em chưa được tôn trọng. 
 - Khi ra BT trên lớp cũng như về nhà, đa số GV sử dụng BT từ SGK và SBT mà chưa có 
sự đầu tư khai thác những BT phù hợp với trình độ của HS. GV ngại tìm kiếm tài liệu để 
khai thác hệ thống BT phong phú, chưa quan tâm đến hệ thống BT định hướng hoạt động 
 5 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM GVTH:VÕ HỮU QUYỀN 
 4. Các biện pháp khắc phục 
 Với tính chủ quan , tôi đề ra một số biện pháp khắc phục những khó khăn và hạn chế của 
GV cũng như của HS trong quá trình dạy và học chương “Động học chất điểm” như sau: 
 - Về nội dung kiến thức: trên cơ sở nội dung kiến thức của chương “Động học chất 
điểm” đối chiếu với mục tiêu dạy học của chương, cần lựa chọn nội dung BT theo hướng 
bồi dưỡng kĩ năng giải bài tập cho HS 
 - Về phía GV: Phải xây dựng được hệ thống BT tương ứng với quá trình dạy học những 
đơn vị kiến thức theo hướng rèn luyện kỹ năng tự học để từ đó bồi dưỡng cho HS năng lực 
tự học. Hệ thống BT này nên có câu hỏi định hướng để giúp HS tự lực giải BT, rèn luyện 
cho các em có được những kỹ năng tự học. 
 - Về phía HS: Ý thức được vấn đề tự học là quan trọng, tránh học theo kiểu bắt chước, 
máy móc hoặc bằng mắt. 
 7 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM GVTH:VÕ HỮU QUYỀN 
I. Khai thác và xây dựng hệ thống bài tập vật lý chương “Động học chất điểm” theo 
hướng rèn luyện kĩ năng giải bài tập cho học sinh 
1.Yêu cầu trong sử dụng bài tập chương “Động học chất điểm” 
* Số lượng BT của hệ thống BTVL được xây dựng phải phong phú về số lượng và đa dạng 
về chủng loại. 
 * Hệ thống các BTVL phải đi từ dễ đến khó, từ đơn giản đến phức tạp. 
 * Mỗi BT được chọn sẽ là một mắc xích trong hệ thống các BT, đồng thời BT này sẽ đóng 
góp một phần nào đó vào việc củng cố, hoàn thiện và mở rộng kiến thức. 
 * Hệ thống BT bám sát nội dung và phải gắn liền với những ứng dụng trong kỹ thuật cũng 
như trong đời sống, phải chú ý đúng mức các BT có nội dung thực tế. 
 * Hệ thống BT phải góp phần khắc phục những vướng mắc chủ yếu, những sai lầm của 
HS trong quá trình học tập. 
 * Mỗi BT sau phải đem lại cho HS một khó khăn vừa sức và một điều mới lạ nhất định, 
nhằm tạo niềm tin, hứng thú trong quá trình học tập của các em, đồng thời việc giải BT 
trước là cơ sở giúp HS giải BT sau. 
 * Qua từng BT cụ thể, HS sẽ được rèn luyện những kỹ năng nào. 
 * Nêu được những định hướng giúp HS thông qua HĐTH của mình tự chiếm lĩnh được 
kiến thức và tự giải được BT. 
 * Gợi ý sử dụng BT: sau mỗi BT nên có phần gợi ý sử dụng để GV dễ vận dụng. Cụ thể 
BT này được sử dụng trong khâu nào của quá trình dạy học: dùng để đặt vấn đề, nghiên cứu 
kiến thức mới, củng cố, vận dụng hay dùng trong tự kiểm tra, đánh giá hoặc giao nhiệm vụ 
về nhà cho HS. 
2. Xây dựng hệ thống bài tập chương “Động học chất điểm” theo hướng rèn luyện kĩ 
năng cho học sinh 
 Trong thực tế giảng dạy tôi đã xây dựng được một hệ thống bài tập nhằm rèn luyện kĩ 
năng của học sinh như sau . 
a. Bài tập về chuyển động cơ 
 BTVL ở dạng này chỉ yêu cầu HS nắm được những khái niệm cơ bản như: thế nào là 
chuyển động cơ, chất điểm, quỹ đạo, hệ quy chiếu. Phân biệt được thời điểm và thời gian 
chuyển động. Thông qua những BT này sẽ rèn luyện cho HS kỹ năng thu thập thông tin từ 
những quan sát, xử lý những thông tin thu nhận được, giúp cho HS vận dụng những thông 
tin đó để giải thích và hiểu sâu sắc hơn những hiện tượng trong thực tiễn cuộc sống. 
 9 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM GVTH:VÕ HỮU QUYỀN 
 * Gợi ý sử dụng BT 
 BT trên được dùng sau khi đã hình thành khái niệm về chất điểm, dùng trong khâu củng 
cố, vận dụng. 
Bài tập 3: Hai người ngồi trên xe buýt, sử dụng hai đồng hồ khác nhau. Khi xe bắt đầu khởi 
hành, người thứ nhất nhìn đồng hồ đeo tay, thấy đồng hồ chỉ 6 giờ, người thứ hai bấm đồng 
hồ bấm giây. Hỏi trong khi xe đang chuyển động, số chỉ của mỗi đồng hồ cho biết điều gì? 
Nếu cần biết xe đã chạy bao lâu thì nên hỏi người nào là tiện nhất? Khi xe đã đến bến, muốn 
biết lúc đó là mấy giờ thì nên hỏi người nào? 
 * Định hướng rèn luyện kỹ năng cho HS 
 BT này sẽ rèn luyện được cho HS thu thập, xử lý thông tin từ những quan sát, kỹ năng 
phân tích và suy luận. 
 * Gợi ý sử dụng BT 
 Sau khi HS học xong bài “Chuyển động cơ”, GV sử dụng BT này giúp HS nhận biết 
được mốc thời gian, phân biệt được thời điểm và thời gian chuyển động. 
b. Bài tập về chuyển động thẳng đều 
 Ở phần này, độ phức tạp và độ khó của BT được nâng cao hơn, đó là yêu cầu HS xác 
định được những yếu tố cơ bản về chuyển động có quỹ đạo thẳng mà vận tốc không thay 
đổi, như: xác định tốc độ trung bình, đường đi, vị trí và thời điểm gặp nhau của các vật 
chuyển động, vẽ đồ thị và từ đó xác định được vị trí và thời điểm gặp nhau của các vật 
chuyển động. Vì vậy, BT ở phần này rèn luyện được cho HS các kỹ năng thu thập, xử lý và 
vận dụng thông tin, từ đó sẽ góp phần 
bồi dưỡng năng lực tự học cho HS. 
Bài tập 4: Hãy nêu nhận xét về quỹ đạo, 
tính chất chuyển động của hòn bi và cáp 
treo trên những đoạn đường mà em vừa 
xem trong các (hình 3.a; 3.b)? Hình 3.a.quỹ đạo Hình3.b. quỹ đạo 
 * Định hướng rèn luyện kỹ năng cho của hòn bi của cáp treo 
 HS 
 Đây là BT nhận dạng, giúp HS thu thập những thông tin, nhận xét định tính về quỹ đạo 
và tính chất chuyển động của các vật. 
 * Gợi ý sử dụng BT 
 BT này được dùng khi kiểm tra bài cũ “Chuyển động cơ” và đặt vấn đề vào bài “Chuyển 
động thẳng đều”. 
 11